کاهش نرخ رشد جمعیت طی سال‌های اخیر زنگ خطر سالمندی جمعیت ایران را به صدا درآورده است. در دهه ۶۰ نرخ رشد جمعیت در ایران ۳.۸ درصد بوده است که با اجرای سیاست کنترل جمعیت این آمار به ۱.۸ تا ۱.۴ درصد کاهش یافته است یعنی شاخص باروری به پائین‌ترین حد جانشینی (باروری کل پائین‌تر از ۲/۱ فرزند) رسیده است و امروزه به دلیل تمایل خانواده‌‌ها به تک فرزندی، کاهش باروری و عدم تمایل به ازدواج نرخ رشد جمعیت برای مسئولان کشوری نگران کننده شده است.

بر این اساس در ۳۰ اردیبهشت سال ۱۳۹۳ مقام معظم رهبری سیاست‌های کلی جمعیت را که بر اساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شد را ابلاغ کردند، در این سیاست‌ها بر جبران کاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری به صورت معقول و معتدل تاکید بسیار شده است.

بر اساس آمارهای سازمان ثبت احوال ۳۱.۵ درصد از جمعیت کشور را جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال تشکیل می‌دهند که این میزان برای هر کشوری یک فرصت طلایی تلقی می‌شود زیرا می‌تواند به رشد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور کمک کند اما از این میزان جمعیت، ۱۱ میلیون نفر در سن ازواج هستند که تاکنون ازدواج نکرده‌اند که این امر علاوه بر افزایش سن ازدواج خطر کاهش باروری را در پی دارد بنابراین توجه و اجرای سیاست‌های کلی جمعیت حائز اهمیت می‌شود.

کاهش موالید در سال گذشته

علی اکبر محزون، مدیر کل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور درباره تغییرات جمعیت کشور پس از ابلاغ سیات‌های کلی جمعیت، گفت: نرخ رشد موالید در سال ۹۰ به ۱.۴ درصد، سال ۹۱ به ۲.۹ درصد، سال ۹۲ به ۳.۵ درصد، سال ۹۳ به ۴.۲ درصد رسید که پیش بینی می‌شد این آمار در سال ۹۴ نیز هم‌چنان رشد داشته باشد اما آمارها نشان می‌دهد نرخ رشد موالید در سال ۹۴ به ۲.۳ رسیده است.

ردپایی از سیاست کلی جمعیت در برنامه ششم نیست

وی افزود: هر سیاست کلی باید در قالب برنامه‌های پنج ساله اجرا شود تا بتوان علاوه بر اجرا و ارزیابی مراحل آن را پیگیری کرد بنابراین نیاز است تا سیاست‌های کلی جمعیت در برنامه ششم توسعه نیز دیده شود اما متاسفانه هیچ ردپایی از این سیاست در برنامه ششم دیده نمی‌شود.

محزون با بیان اینکه رشد اندک موالید طی سال‌های ۹۰ ناشی از سیاست‌ کلی جمعیت نبوده است، عنوان کرد: پیرو این سیاست هیچ‌گونه حمایتی از خانواده‌ها برای فرزندآوری انجام نشده است و اگر در حال حاضر شاهد رشد محسوس نرخ موالید هستیم ناشی از اطلاع‌رسانی صورت گرفته به خانواده‌ها در خصوص مخاطرات تک فرزندی بوده است.

۳۳ درصد از خانواده‌ها، یک فرزند یا بدون فرزند هستند

مدیر کل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور، با توجه به تمایل خانواده‌ها به تک فرزندی یا نداشتن فرزند که به عنوان یکی از تهدید‌های افزایش جمعیت است، گفت: ۱۹ درصد خانواده‌ها تک فرزند و ۱۴ درصد بدون فرزند هستند یعنی ۳۳ درصد از خانواده‌های ایرانی تک فرزند یا بدون فرزند هستند که باید برای رسیدن به اهداف سیاست‌های کلی جمعیت تمایل فرزندآوری و فرصت‌ها را در اختیار آنها قرار داد.

علل نیاز ایران به افزایش جمعیت

محزون در پاسخ به اینکه چرا ایران نیازمند افزایش رشد جمعیت است، یادآور شد: میزان موالید در کشور پائین‌تر از سطح جانشینی است که در حال حاضر این میزان ۱.۸ گزارش شده است. این آمار منجر می‌شود جایگزینی نسل در آینده به خوبی صورت نگیرد به گونه‌ای که پیش‌بینی‌های داخل کشور نشان می‌دهد در بین سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۲۰ رشد جمعیت در ایران، منفی یا صفر می‌شود که البته تحقیقات بین‌المللی این پیش‌بینی را در سال‌های ۲۰۴۰ تا ۲۰۵۰ برای ایران متصور شده است بنابراین نیاز است با افزایش آمار موالید از منفی یا متوقف شدن جمعیت جلوگیری کرد.

افزایش سالمندی در ایران

وی درباره هشدارهایی که درخصوص سالمندی جمعیت داده می‌شود، خاطرنشان کرد: در حال حاضر ۸.۲ درصد جمعیت کشور یعنی حدود ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند که پیش‌بینی می‌شود در کم‌تر از ۱۰ سال آینده این آمار به ۲۱ درصد برسد بنابراین نیاز است برای افزایش جهش سالمندی در کشور آمادگی داشته باشیم که متاسفانه این آمادگی در کشور وجود ندارد.

عوارض کاهش نرخ رشد در ایران

در ادامه دکتر محمد میرزایی، رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران درباره عوارض منفی شدن نرخ رشد جمعیت در سال‌های آینده به خبرنگار آنا، گفت: اگر رشد جمعیت منفی یا صفر شود هیچ اتفاقی کشور را تهدید نخواهد کرد اما اگر این روند تداوم داشته باشد بقای انسان تهدید می‌شود زیرا دیگر جانشینی برای نیروی سالمند وجود نخواهد داشت.

فقر جمعیت در ایران وجود ندارد

وی درباره وضعیت فعلی جمعیت کشور، افزود: در مقطع فعلی ما از نظر جمعیتی در شرایط مناسبی هستیم. تعداد جمعیت ایران نزدیک به ۸۰ میلیون نفر و آهنگ رشد جمعیت ۱.۴ درصد است یعنی سالانه بیش از یک میلیون نفر به جمعیت کشور افزوده می‌شود. در واقع کشور ما با فقر جمعیت روبرو نیست و در سطح کلان به هیچ‌گونه مشکلی مواجه نیستیم.

لزوم افزایش زاد و ولد

استاد دانشگاه تهران در ادامه یادآور شد: اما در سطح خرد(خانواده) نرخ باروری پائین‌ از سطح جانشینی است که این چالش است و نیاز به چاره‌اندیشی دارد چون اگر این روند تداوم داشته باشد در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۲۰ رشد جمعیت در کشور منفی و یا صفر خواهد شد، بنابراین باید چاره‌اندیشی کرد تا نرخ باروری در کشور افزایش یابد و به سطح جانشینی یعنی هر خانواده ۲ یا ۳ فرزند، نزدیک شویم.

میرزایی با بیان اینکه هنوز زمان برای بهبود نرخ باروری در کشور وجود دارد، گفت: یکی از مسائل راهگشا تسهیل ازدواج در کشور است اما آمارها حاکی از آن است که سن ازدواج جوانان افزایش یافته است و بنابراین در این خصوص اقدامی صورت نگیرد نرخ رشد منفی یا صفر می‌شود.

سالخوردگی جمعیت دغدغه نیست

رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران درباره عوارض کاهش باروری و سالخوردگی جمعیت، عنوان کرد: سالخوردگی جمعیت یک مفهوم آماری است، باروری که کاهش یابد سالخوردگی افزایش می‌یابد البته تا پایان قرن ۲۱ تمام کشورها در این شرایط قرار می‌گیرند. سالخوردگی هیچ مشکلی برای جامعه ندارد و بسیاری از کشورها از جمله اروپا، ژاپن و … سالخورده هستند اما دچار مشکل نشده‌اند و ما در در سال ۱۴۳۰ بیش از ۱۵ درصد افراد جامعه به بالای ۶۵ سال می‌رسند ولی در آن موقع بیش از ۶۰ درصد جامعه بین سنین ۱۵ تا ۶۴ سال هستند در واقع نیروی جوان ما به قوت خود پابرجاست.

وی افزود: بنابراین سالخوردگی مساله‌ای نیست که جزو دغدغه باشد و آنگونه که متصور کرده‌اند که جمعیت ایران سالمند می‌شود، نیست.

منبع : آنا – سارا امیری