پیام ملّت ؛ *سید جمال موسوی –  به طور كلي فرسايش به فرآيندي گفته مي شود كه طي آن ذرات خاك از بستر اصلي خود جدا شده و به كمك يك عامل انتقال دهنده به مكاني ديگر حمل مي شوند.

در صورتي كه عامل جداكننده ذرات از بستر و انتقال آنها به مكاني ديگر حمل مي شود، آب باشد به آن فرسايش آبي گفته مي شود. اگر عامل جدا كردن ذرات و انتقال آنها باد باشد فرسايش بادي و اگر يخچال باشد فرسايش يخچالي ناميده مي شود .

فرسايش پيوسته در حال انجام گرفتن بوده، هست و در آينده نيز همچنان ادامه خواهد يافت.

سطح كره زمين مدام با پديده هايي نظير برافراشته شدن كوه ها، عميق تر و عريض تر شدن دره ها، عقب نشيني سواحل در نقطه اي و پيشروي آنها در نقطه ديگر، در حال تغيير است.

وضعيت فيزيكي سطح كره زمين كه ما امروز شاهد آن هستيم نتيجه يك شكل پذيري سريع و ناگهاني نبوده بلكه اين وضعيت نتيجه تغييراتي است بدان حد آهسته كه فقط بعد از گذشت قرن ها اثراتش قابل تشخيص مي گردد.  فرسايش تنها يكي از جنبه هاي اين پديده تغيير دائمي است كه لازمه تشكيل خاك هاي آبرفتي و سنگ هاي رسوبي است فعاليت هاي بشر به ندرت باعث كندي اين پديده مي گردد بلكه در اغلب موارد سرعت آن را زياد تر مي كند.

برای تشکیل یک سانتی مترمربع خاک، بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان نیاز است، بنابراین حفاظت از خاک و کنترل فرآیند فرسایش، امری مهم و حیاتی است و اگر دنبال توسعه پایدار هستیم باید به این مساله توجه داشته باشیم.

فرسایش خاک یکی از مسایل اساسی در کشورهای در حال توسعه است. فرسایش به طور طبیعی در حال تخریب لایه سطحی خاک است و در صورت تشدید فرسایش به علل مختلف، میزان آن بسیار زیاد و خسارت بار خواهد بود. یکی از اهداف اصلی آبخیزداری ،کنترل فرسایش و جلوگیری از آن است. آبخیزداری نقش مهمی در حفظ و نگهداری و بهره وری صحیح از جنگل ها و مراتع ،تامین آب سدها،کاهش رسوبات،کاهش خسارات ناشی از سیل و … دارد.

متاسفانه در بحث بحرانهای زیست محیطی به فرسایش خاک زیاد توجهی نمی شود و معمولا آلودگیها را در نظر می گیرند، در حالی که این نوع بحران زیست محیطی به شدت برای کشور و نسل آینده خطر آفرین است. با توجه به شیب بالای اراضی در برخی نقاط استان و همچنین سیل خیز بودن بعضی مناطق و فرسایش پذیری بالای خاک در نواحی غیرجنگلی، لازم است به آبخیزداری اهمیت داده شود.

با توجه به زیان‌های بسیار اقتصادی و اجتماعی ناشی از فرسایش خاك و جریان سیلاب‌های ویرانگر غیر طبیعی ناشی از تخریب آبخیزها كه آثار زیان‌بار فراوان در بخش‌های مهم عمرانی و اقتصادی كشور، از قبیل كشاورزی، دامداری، آب و برق، راه و ارتباطات، مسكن و منابع طبیعی و … به جای می‌گذارد، روشن است كه اگر بخواهیم سرمایه‌گذاری‌های هنگفت دولت در این زمینه‌ها به توسعه دراز مدت،‌ مستمر و پایدار اقتصادی بیانجامد، باید برنامه‌های حفاظت خاك و آبخیزداری را به عنوان زیربنای اقدامات در جهت توسعه پایدار گسترش داد.

از سوی دیگر بهره‌وری كامل از سرمایه‌گذاری مالی و نیروهای انسانی و منابع اقتصادی كشور از قبیل اراضی زراعی، جنگلی و مرتعی، سدهای بزرگ، راهها و غیره جز با اجرای طرح‌های اصلاح كاربری اراضی، حفاظت خاك، كنترل سیلاب و غیره در قالب «طرح‌های آبخیزداری» حاصل نمی‌شود.

فعالیت های آبخیزداری استان از سال ۱۳۴۸ با هدف کنترل سیلاب، کنترل فرسایش و رسوب در حوزه آبخیز سد سفید رود و افزایش سطح سفره های آب زیرزمینی، بهبود آب چاه ها و قنوات، کاهش تخریب اراضی، افزایش تفرجگاه ها و کمک به زیرساخت های بخش تولید شروع شده است. این فعالیت ها در قالب عملیات مکانیکی شامل ایجاد سدهای گابیونی(توری سنگی)، سدهای سنگی ملاتی و بتونی، سدهای خاکی، پخش سیلاب، دیوار ساحلی و همچنین عملیات بیولوژیکی- مدیریتی شامل کاشت بذرپاشی، کپه کاری، بذرکاری و کنتورفارو انجام گرفته است.

هم اکنون متوسط فرسایش خاک در استان بالغ بر ۱۴ تن در هکتار، در کشور بالغ بر ۱۵ تن در هکتار است درحالی که این رقم در جهان سه تا پنج تن در هکتار است که در افق ‌١۴٠۴ باید متوسط فرسایش خاک کشور ما نیز تک ‌رقمی شود.

   *کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان