پیام ملّت ؛ مریم میرحسینی – زنگ خطر «بحران آب در دشت قزوین» به صدا درآمده است. به گفته مسئولان در گذشته کاهش سالانه سطح آب های زیرزمینی ۲۳ سانتیمتر بوده ولی امروز به ۹۰ سانتیمتر رسیده است. در کنار کاهش نزولات جوی که بیش تر تحت تاثیر اقلیم است، افزایش مصرف آب های زیرزمینی خسارات جبران ناپذیری برمنابع آب واردکرده است. امروزه شاید کمتر کسی جمله «جنگ آینده بر سر آب است» را نشنیده باشد اما هنوز به روش های سنتی زمین های کشاورزی را آبیاری می کنیم، چاه غیرمجاز و عمیق حفر می کنیم و به راحتی آب را در خانه هدر می دهیم.

زنگ خطر آب در استان قزوین به صدا درآمده است

یدالله ملکی، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان قزوین می گوید: وزارت نیرو، برای تعیین وضعیت آب، ایستگاه های سنجش دارد و روزانه میزان آب سطحی و زیرزمینی، به صورت دقیق و لحظه ای سنجیده می شود.

ملکی ادامه می دهد: ۱۷۲ حلقه چاه ایزومتری در استان قزوین وجود دارد که ماهانه سطح آب زیرزمینی دشت قزوین را محاسبه می کنند. حدود ۸۰ ایستگاه باران سنجی در استان است و حدود ۲۰ ایستگاه تبخیرسنجی وجود دارد که باد، رطوبت نسبی و دما را اندازه گیری می کنند و در اکثر رودخانه ها ایستگاه ایزومتری وجود دارد که هم از نظر کیفی و هم کمی آن ها را اندازه گیری می کند.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای بر این باور است که به دلیل موج تغییر اقلیم جهانی که ایران متاثر از آن است، بارندگی و نزولات کاهش پیدا کرده و در عین حال استفاده آب بیشتر شده است. نتیجه آن بحران آب شده و معظلی در کل کشور ایجاد کرده است. استان قزوین هم از این ماجرا فارغ نیست. جمعیت افزایش و کشاورزی توسعه ودرعوض منابع آبی کاهش یافته است. آبدهی رودخانه های جاری نیز به شدت کاهش پیدا کرده است، زیرا مصرف در بالادست افزایش پیدا کرده است. در این شرایط تغذیه آب های زیرزمینی کم شده و افزایش چاه های غیر مجاز، رشد مصرف آب و افزایش مصرف چاه های مجاز میزان آب های زیرزمینی را کاهش داده است.

ملکی می گوید: از سال ۴۳ تا سال ۷۳ سالیانه سطح آب های زیرزمینی، سالانه حدود ۲۰سانتی متر کاهش داشته و از سال ۷۳ تاکنون به طور میانگین یک و نیم متر سطح آب های زیرزمینی کاهش یافته ولی امروزه ۹۰ سانتیمتر کاهش می یابد و زنگ خطر آب در استان ما هم به صدا درآمده است.

این مسئول خاطرنشان می کند: دشت قزوین وارد مرحله بحرانی شده و در برخی مناطق مانند بوئین زهرا به آب شور رسیده و در برخی مناطق حتی فرونشست زمین را داشتیم.

وی یادآور می شود: قانون تشکیل شرکت های آب استانی زمانی تصویب شد که تا پیش از آن مدیریت آب با حوزه آب ریز بود که چند استان در یک سازمان اداره می شد. هیچ استانی نمی توانست برداشت آب انجام دهد یا سد بسازد. بعد از تصویب قانون، شرکت های آب استانی تشکیل شد و هر استان مستقل عمل کرد و به استان های دیگر توجهی نکرد و مدیریت آب کشور آسیب دید و بیش تر رودخانه های کشور خشک شد.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای تصریح کرد: در سطح استان ۲ هزار و ۹۰۰ حلقه چاه آب غیرمجاز داشتیم که هزار و ۷۰۰ حلقه مسدود شد. همچنین پنج هزار و ۴۰۰ حلقه چاه مجاز داریم که در بخش شرب و کشاورزی و صنعت استفاده می شود.

این مسئول می گوید: طرح های استان در جهت تامین و حفظ آب دو دسته است. یکی طرح های عمرانی مانند انتقال آب سد طالقان که ۱۴ شهر و ۱۹۴ روستا را طی سه سال تامین آب می کند و دیگری طرح احیا و تعادل بخشی که هدف آن تعادل استفاده از آب های زیرمینی و کمک به افزایش سطح آن هاست که شامل تبلیغات، اطلاع رسانی، بستن چاه های غیرمجاز، صدور پروانه های مصرف بهینه، نصب کنتورهای هوشمند و … می شود.

ملکی تاکید می کند: آب موضوعی فرابخشی است زیرا مصرف کننده های ما متعددند و هر کاری که شروع می شود باید ابتدا آب آن تامین شود. لذا برای کنترل مصرف آب حمایت دستگاه های متعددی را می طلبد و همه باید در کنار هم باشند تا یک هدف را پیش برد. اول باید اعتقاد داشته باشند که آب باید برای نسل های بعد حفظ شود و باید در کنار وزارت نیرو و آب منطقه ای بایستند. این هنوز اتفاق نیفتاده است و بخشی نگری رخ می دهد.

او اظهار می کند: شورای عالی حفاظت از منابع آب در دولت یازدهم به ریاست رییس جمهور تشکیل شد که تمام سازمان های حوزه آب در آن شرکت دارند و در استان ها به ریاست استانداران برگزار می شود این باعث شد تا حدی این هماهنگی و همکاری ایجاد شود ولی هنوز با ایده آل فاصله داریم.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای معتقد است که بودجه هایی که به طرح های این حوزه اختصاص داده می شود، آب محور نیست. به گفته ملکی، مسئولان می گویند آب اولویت استان است، اما زمان تقسیم اعتبارات استان، آب منطقه ای کم ترین بودجه عمرانی را دارد. او بر این باور است که اگر بخواهیم دشت را احیا کنیم، اولین پروژه مهم نصب کنتور هوشمند است. برای این کار ۳۳ میلیارد تومان بودجه نیاز است که تاکنون تامین نشده است.

ملکی تاکید می کند: آب برای همه مردم است و آب منطقه ای تکلیف حراست از آن را دارد ولی هیچکس غیر از مردم نمی تواند، آب را حفط کند. خود مردم باید مصرفشان را کنترل کنند و چاه غیرمجاز حفر نکنند. اگر با شرایط فعلی پیش برویم، به نسل بعدی خیانت کرده ایم.

قزوین به کانون بحرانی تبدیل شده است

به گفته یک کارشناس، سال ۹۰ می خواستند استان قزوین را از روند بیابانی شدن خارج کنند ولی در این چند سال اخیر، تغییر اقلیم، خشک سالی های ممتد، برداشت آب های زیرزمینی، احداث سد در بالا دست دشت باعث شد که حق آبه زیستی دشت قزوین کاهش پیدا کرد. رییس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین در گفتگو با عصرملّت ادامه می دهد: جهاد کشاورزی در سال ۹۰، اقدام به ایجاد زهکشی به عمق ۴ متر، در جنوب آبیک، برای شیرین شدن آب های بالا دست، بین جاده قزوین و کمال آباد که در عمق بالاتری بودند، کرد که ۱۷ کیلومتر طول زهکش در استان قزوین است.

محسن باقریان خاطرنشان می کند: با احداث این زهکش، آب از منطقه خارج و به دریاچه قم سرریز شد. بخشی از دشت قزوین که حالت باتلاقی و ماندابی داشت، به خاطر اینکه زمین مرطوب بود، ذرات رس چسبنده بودند و درمقابل باد مقاومت می کرد و ایجاد گرد و غبار نمی شد که با احداث این زهکش خشک شد. با این شرایط دیدیم که نه تنها قزوین از حالت بیابانی خارج نشد، بلکه آن زمان ۱۳ استان بیابانی در کشور داشتیم و امروزه به ۲۳ استان رسیده است.

او بیان می کند: در منطقه قزوین در سال ۱۳۹۰ منطقه بیابانی ۲۹ هزار و ۱۵۰ هکتار و در سال ۹۶، منطقه بیابانی ۲۳۹ هزار هکتار و کانون بحرانی ریزگرد ۹۰ هزار هکتار است که شامل مناطق پاپلی، محمدآباد خره، شیشه قلعه و طاهرآباد و … است. قسمت عمده آن زراعت مردم است. در فصل پاییز که باد می وزد، جاده بویین زهرا را تحت تاثیر قرار می دهد.  ۵۵ هزار هکتار هم در جنوب آبیک در بخش های یعقوب آباد، حاجی آباد و حاج رحمان شرقی این مشکل وجود دارد.

باقریان بر این باور است: علل بیابان زایی به علاوه چرای بی رویه دام ها باعث تخریب پوشش گیاهی شده  و به کانون های ریزگرد تبدیل شدند که با طرح های احیایی بخشی از آن بهبود یافت. چهار هزار و ۶۰۰ هکتار سال ۹۵ نهالکاری انجام شد که ۲ هزار و ۶۰۰ هکتار در منطقه بوئین زهرا و ۲ هزار هکتار در آبیک بوده است. امسال اعتبار این طرح افزایش پیدا کرده و امیداریم در سال جاری نیز بتوانیم چهار هزار هکتار دیگر نهالکاری داشته باشیم تا روند بیابان زایی متوقف شود.

او معتقد است که اگر اعتبار و برنامه ریزی دقیقی نباشد، قزوین به کانون بحرانی تبدیل شده و روی استان های مجاور تاثیر می گذارد. الان نیز آلودگی جنوب آبیک، شهر را اذیت می کند.

رییس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری می گوید: در عصمت آباد و خان آباد در چند کیلومتری بوئین زهرا، سطح آب های زمینی تا ۲۵ متر کاهش یافته و ۲۴ سانت نشست زمین محاسبه شده است. وقتی فرونشست زمین صورت می گیرد، دیگر حتی اگر بارندگی هم شود و تغییر اقلیم داشته باشیم، ظرفیت سفره آب زیرزمینی به اندازه اولیه نیست که این خیلی خطرناک است.

قانون شفافی برای کنترل زمین های زراعی وجود ندارد

محمدحسین عطایی، مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می گوید: بخش کشاورزی در استان قزوین بیش ترین مصرف آب را به خود اختصاص داده است. اما درصدهایی که از طرف وزارت نیرو اعلام می شود قابل قبول نیست، زیرا آن ها کل تبخیر پشت سدها و کل پرت آب در مسیر انتقال آب به زمین کشاورزی را نیز محاسبه می کنند، در حالی که آبی که به زمین کشاورزی می رسد را باید لحاظ کنند.

عطایی  ادامه می دهد: وظیفه جهاد کشاورزی تامین امنیت غذایی و همچنین افزایش بهره وری مصرف آب مصرفی کشاورزی است. یعنی تولید حداکثری به ازای احد حجمی آب. در حال حاضر بهره وری در استان قزوین نسبت به میانگین کشوری بیشتر است.

وی می افزاید: باید با کمک دولت سرمایه گذاری اجرای سامانه های نوین آبیاری، اجرای پروژه های انتقال آب، تسطیح اراضی، کم خاکورزی و افزایش ماده آلی خاک به منظور افزایش بهره وری آب انجام شود.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی می گوید: عمده ترین کاری که وزارت جهاد کشاورزی برای کاهش مصرف آب و یا عدم افت تولید در اثر کاهش انجام می دهد، افزایش بهره وری است. ما در بخش کشاورزی توسعه کمی نداریم، مگر اینکه منابع آب جدید تامین شود. عمده توسعه در این بخش کیفی است و میزان تولید در واحد سطح اضافه شود.

این مسئول خاطرنشان می کند:کشاورزی بخشی است که بار عمده ای از اشتغال کشور را به دوش می کشد و علت اینکه مردم به کشاورزی وارد می شوند، به دلیل درآمد است. اگر بخواهیم در بخش کشاورزی محدودیت ایجاد کنیم ضربه ای که به بخش اشتغال وارد می شود، غیر قابل جبران است.

عطایی یادآور می شود: از سال ۱۳۹۲ همکاری نزدیکی با واسطه استانداری با بخش آب ایجاد شده و در سفر سال گذشته ریاست جمهوری اجرای ۲۰ هزار هکتار سامانه نوین تصویب شد که بخش عمده آن اجرا شد که رکورد اجرای سالانه سامانه نوین آبیاری در طول ۲۳ سال اخیر در سال ۹۵-۹۶ شکسته شد. برای اهداف سال ۹۷- ۹۶ نیز حجم زیادی مطالعات انجام شده است و کشاورزان راضی شدند و پرونده های آنان تشکیل شده است

این مسئول یادآور می شود: سازمان جهاد کشاورزی، از توسعه کشاورزی جلوگیری می کند. وقتی توسعه نداریم و با سیستم نوین آبیاری می شود مصرف آب کاهش می یابد. گله مندی ما این است سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی در بخش کشاورزی با وجود افزایش آن، به هیچ وجه قابل قیاس با بخش های دیگر نیست و نتوانستیم آنچنان که باید به اهداف خود برسیم.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خاطرنشان می کند: منع برخی کشت ها به صورت توصیه ای و ترویجی انجام می شود. حتی سطح گندم، گوجه فرهنگی و صیفی جات در چند سال اخیر براساس برش های ملی از عدد نسبتا بزرگ به کوچک تر کاهش دادیم بدون اینکه میزان تولد کاهش پیدا کند. اما چند مشکل در پیاده کردن آن مشکل داریم نمی توانیم کنترل کنیم.

او بر این باور است: در زمینه آب باید مردم اطلاعات لازم را ارائه بدهیم که« مشکل جدی است» و احساس بی آبی را در بین مردم ایجاد کنیم و باید تمام ارگان ها و دستگاه ها هماهنگ عمل نمایند .

رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان زنجان با تاکید بر اینکه بحث بحران آب جدی است، ادامه  می دهد: نکته اساسی این است که هم وزارت نیرو به لحاظ کنترل مصرف آب و هم وزارت جهاد کشاورزی برای افزایش بهره وری نیازمند اجماع تمام دستگاه ها ومردم هستند. شرایط جوری نیست همه چیز را از کشاورزی مطالبه کرد. به نقطه ای رسیدیم که طرح هایی که پیشنهاد می شود نیاز به مدیرت عالی استان و اجماع تمام مردم است. کنترل منابع آبی فرابخشی شده است.

باقریان ، می گوید: هر عملیاتی که از اصلاح بذر، توصیه به کشاوری، نحوه کوددهی و خاک ورزی که باعث افزایش تولید می شود باعث افزایش بهره وری می شود. زیرا مصرف آب با سامانه های نوین آبیاری کم می شود، تولید اگر قبلی باشد نیز بهره وری افزایش یافته است کما اینکه می تون تولید را نیز با کوددهی مناسب، افزایش ماده آلی خاک، انتخاب درست بذر، تاریخ درست کشت و … افزایش داد.