پیام ملّت –  معلولین بخشی از جامعه هستند ، در حال حاضر به تناسب رشد اجتماعی، افزایش آگاهی جامعه و توسعه امکانات اطلاع رسانی مساله معلولیت اکنون تبدیل به یک موضوع جدی اجتماعی گردیده است . کمیته امداد و سازمان بهزیستی دو نهاد حمایتی هستند و مهمترین نهاد دولتی در جهت ساماندهی قشر آسیب‌پذیر جامعه، سازمان بهزیستی است . کارشناسان بهزیستی معتقدند این سازمان علاوه بر ارائه خدمات به مددجویان یک نهاد تخصصی می باشد و از حیث قانون با کمیته امداد دارای تفاوت هایی می باشد. برای آشنایی بیشتر با فعالیت ها و خدماتی که سازمان بهزیستی استان زنجان در راستای توانمندسازی جامعه معلولین انجام داده است «عصرملّت» گفت و گوی تفصیلی را با دکتر محمد محمدی قیداری، مدیر کل بهزیستی استان زنجان فراهم کرده است که مشروح این گفت و شنود را پی می گیریم .

• چرا سازمان بهزیستی با وجود برخی نهادهای حمایتی شکل گرفت ؟

سازمان بهزیستی کشور و به طبع آن اداره کل بهزیستی استان ۳ هدفِ پیشگیری ، توانمندسازی و آگاه سازی را دنبال میکند.

 پیشگیری از نابینایی کودکان :پیشگیری از معلولیت اولین هدف و یکی از استراتژی های مهم  سازمان بهزیستی است ، در این راستا دفتری در معاونت پیشگیری برای پیشگیری از معلولیت ها تشکیل شده که این دفتر حدود ۲۱ سال  است طرح پیشگیری از تنبلی چشم را اجرا می کند و کودکان ۳ الی ۶ سال را در سطح استان مورد معاینه قرار میدهد که در حال حاضر۱۰دستگاه بینایی سنج درپایگاه های دائمی در سطح استان زنجان مستقر هستند.

 معلولین شنوایی و بینایی ؛ یکی از کارهایی که سازمان بهزیستی کشور در این زمینه انجام داده است غربال کودکان یک الی ۱۰ روزه است، در سطح استان زنجان کودکانی که تازه متولد می شوند مورد معاینه قرار می گیرند و کودکانی که ناشنوا تشخیص داده شوند مراحل کاشت حلزون – عمل بسیار سخت و پرهزینه ای است – را انجام می دهند . سال گذشته در بحث غربالگری شنوایی حدود ۸۵ درصد کودکان تحت پوشش قرار گرفتند و در پیشگیری از تنبلی چشم  حدود ۴۲ هزار نفر مورد معاینه قرار گرفته اند.

اختلالات ژنتیکی ؛ یکی از کارهای ضروری دفتر معاونت پیشگیری بوده که اقدامات لازم مربوط به اختلالات ژنتیکی را انجام می دهد.۵۰ درصد معلولیت ناشی از اختلالات ژنتیکی ، مادرزادی بوده که سازمان بهزیستی آموزش های لازم در خصوص ازدواج های فامیلی و سایر اختلالاتی که میتواند به صورت ژنتیکی باعث معلولیت شوند را در سطح دانشگاه ها و دبیرستان ها شروع کرده است  و سال گذشته حدود ۲ هزار نفر مورد غربالگری ژنتیکی قرار گرفتند. یکی از بحث هایی که در قانون برنامه ششم مورد تصویب قرار گرفت اجباری شدن بحث آزمایشات ژنتیک برای زوجین در شرف ازدواج بود که به مراکز مشاوره سازمان مراجعه کنند.

• در حال حاضر چه چیزی را میتوان به عنوان چالش سازمان بهزیستی مطرح نمود؟

تولد نوزادان معلول ، یکی از چالش های سازمان بهزیستی، دانشگاه علوم پزشکی و سایر ارگان های ذیربط است. طبق قانون برنامه ششم توسعه تلاش می شود تا از تولد نوزاد معلول جلوگیری شود و این مساله یکی از وظایف ذاتی سازمان بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی می باشد.

یکی دیگر از مشکلات و چالش هایی که  میتوان عنوان کرد قانونی است که در سال ۱۳۸۳ تحت عنوان «قانون جامع حمایت از حقوق معلولین» در ۱۶ ماده تصویب شد که این قانون  نه ضمانت اجرایی داشت و نه پشتوانه مالی!! که درخصوص این قانون از دو سال قبل شروع به بازنگری شد و خوشبختانه در دولت تدبیر و امیدودر سال جاری مورد تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار گرفت .  که یکی از بندهای آن تشکیل صندوق فرصت های شغلی برای معلولین است و یکی دیگر از بندهای آن پرداخت حداقل دستمزد طبق قانون برای معلولین با درجه بالای معلولیت می باشد .

• عدم مناسب سازی در فضای شهر را هم میتوان بعنوان یک چالش مهم مطرح کرد؟

یکی دیگر از بحث هایی چالش  برانگیز بحث مناسب سازی است . همانطور که میدانید یکی ازاهداف سازمان بهزیستی توانمند سازی است یعنی هدف سازمان این است که معلول روی پای خود بایستد. سازمان بهزیستی از ابتدا تلاش می نماید  از تولد کودک معلول پیشگیری نماید واگر معلولی به دنیا آمد در ابتدای مرحله توان پزشکی آغاز می شود تا معلول بتواند از اعضای معیوب خود بهترین استفاده را نموده  و یاد بگیرد که چگونه با آن کار کند. زمانی که معلول توانمند شد باید در جامعه ای که بستر فرهنگی و فیزیکی آن مهیا است حضور داشته باشد.

مبلمان شهری یا ادارات و ارگان ها برای معلولین مطلوب نیستند . حدود ۳ الی ۴ درصد جمعیت کشور را معلولان تشکیل می دهند . سهم معلولان استان زنجان از جمعیت یک میلیون و ۵۷ هزار نفری حدود ۴۰ هزار نفر است . ۱۰۴ هزار نفر سالمند بالای ۶۰ سال در استان وجود دارد که قسمتی از اینها سالمندان معلول هستند پس باید بستر فیزیکی و فرهنگی جامعه برای حضو معلولین مهیا گردد. ایجاد بستر فرهنگی به عهده نخبگان و رسانه ها و بستر فیزیکی آن به عهده سازمانها و نهادها می باشد.

• در بحث پیشگیری از اعتیاد چه اقداماتی انجام شده است؟

بهزیستی استان زنجان ۱۰مرکزمیان مدت  اقامتی  و مرکز درمان سر پایی معتادان دارد ، پیشگیری در ۳ سطح انجام می شود ، سطح اول ؛ آگاه سازی و اطلاع رسانی است . با این رویکرد کل مردم استان زنجان در محیط های کاری، آموزشی و سایر نقاطی که مرجع عمومی باشد اطلاع رسانی می شوند .

دومین سطح ؛ بحث درمان است که بحث درمان هم در مراکز سرپایی و هم در مراکز کمپ ها جهت سم زدایی معتادان انجام می شود.

سومین سطح ؛ بحث معتادانی است که آسیب دیده و نمیخواهند و یا نمی توانند اعتیادشان را ترک نمایند . درحال حاضر ۲۴۰ نفر در مراکزی به نام «مراکز کاهش آسیب» تشکیل پرونده داده و خدمات لازم مانند سرنگ و پکیج هایی بهداشتی  دریافت می کنند.

• در خصوص ایجاد اشتغال برای معتادان بهبود یافته ، سازمان بهزیستی چه کارهایی را انجام داده است؟

برای معتاد بهبود یافته باید مراحلی طی شود که از نظر مدد کاری خودِ معتاد و خانواده اش مورد توجه قرار بگیرد . سازمان بهزیستی با مراکز فنی و حرفه ای تفاهم نامه هایی دارد که این اشخاص آموزش های لازم را ببینند  که برخی از این آموزش ها به صورت دسته جمعی می باشد.طی سال گذشته حدود ۵۰ نفر از اعضای خانواده های معتادین بهبود یافته و یا خود معتادان بهبود یافته با حمایت بهزیستی  مشغول بکار شدند.

• برای آسیب های اجتماعی ، سازمان بهزیستی چه اقدامات و سیاست هایی برای اجرا دارد ؟

پیشگیری از آسیب های اجتماعی به آموزش مهارت های زندگی و سایر آموزش ها در سطح جامعه  نیازمند است . این آموزش ها با هماهنگی دانشگاه ها و آموزش و پرورش انجام می شود . با توجه به زیاد شدن اضطراب و استرس در سطح جامعه حدود ۳۰ مرکز غیر دولتی مشاوره در سطح استان  زنجان وجود دارد که مشاوره هایی در سطح استان برای خانواده ها انجام می دهند. اداره کل  بهزیستی  تلفن ۱۴۸۰ را برای مشاوره  در بحث مسائل خانوادگی، فرزند پروری و مسائلی که نیاز به مشاوره داشته باشد راه اندازی کرده است .

• جمعیت خانواده ی معلولین تحت پوشش سازمان بهزیستی استان هستند؟

۲۴ هزارو ۳۸۱ خانوار تحت پوشش بهزیستی استان زنجان هستند

پیشگیری اولین استراتژی سازمان بود، دومین راهبرد سازمان چیست؟

دومین استراتژی سازمان بهزیستی ؛ توانمندسازیِ جامعه هدف است ، حدود ۲۰ هزار معلول تحت پوشش بهزیستی استان زنجان  قرار دارد . در بحث توانبخشی ارائه آموزش رایگان اصل می باشد . در حال حاضر ۳۴۵ دانشجوی تحت پوشش بهزیستی  در دانشگاه آزاد و یا دانشگاه های دیگر بصورت رایگان مشغول به تحصیل می باشند.

۴ هزار و ۲۹۲ نفر در بخش معلولین ماهیانه مستمری دریافت می کنند و طی سال جاری ۴/۳ برابر مستمری این بخش افزایش  پیدا کرد و از ۵۳ هزارتومان در قسمت تک نفره ها به ۱۴۸ هزار تومان افزایش پیدا کرد.

۶۰۰ ورزشکار تحت پوشش بهزیستی  هستند که هزینه های ایاب و ذهاب  و سایر کمک های لازم در اختیار آنها قرار می گیرد .  از مجموع ۲۰ هزار پرونده این حوزه حدود ۷ هزار و ۴۰۰ نفر خانم  و ۱۲ هزار و ۴۸۰ نفر آقا هستند.

اگر این ۲۰ هزار معلول را تفکیک شوند ۲ هزار و ۳۰۰نفر نابینایان ، ۸هزار و ۸۰۰ نفر معلول جسمی – حرکتی ، ۴ هزار نفر معلولین ذهنی، ۲ هزار و ۴۰۰ نفر معلول روانی، ۲ هزار و ۷۰۰ نفر معلول شنوایی و ۸۶ نفر معلول  گفتاری می باشند .

• وضعیت معلولین ضایعه نخاعی استان به چه صورتی است؟

 ۲۹۹ معلول ضایعه نخاعی در استان زنجان وجود دارد که ۵۰ درصد این معلولیت ها بر اثر تصادفات رانندگی اتفاق می افتند .عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی مشکلات بسیاری را بر دوش خانواده ها و دولت تحمیل می کند.

• تعداد این معلولان به لحاظ جمعیتی مشخص است ؟

 معلولان نخاعی استان ۸۰ زن و ۲۱۹ مرد هستند که مستمری، حق پرستاری و وسایل  کمک توانبخشی و وسایل بهداشتی دریافت می کنند .

• در خصوص معلولین روستایی چه اقداماتی انجام شده است؟

تمام  معلولین روستایی مورد شناسایی قرار گرفته اند و جمعیت معلولین روستایی حدود ۱۳ هزار نفر می باشند که مراحل لازم جهت تحت پوشش قرار گرفتن را طی میکنند . در واقع«توان بخشی مبتنی بر جامعه» ، در تمامی روستاها و شورای مربوط به آن ها تشکیل شده است و کارهای آن انجام میشود.

• ویزیت در منزل با چه اهدافی اجرا می شود ؟

سیاست سازمان بر نگهداری معلولین در مراکز شبانه روزی نیست . یکی از استراتژی های سازمان «خانواده محوری» می باشد. سازمان بهزیستی در این راستا «هُم ویزیت» یا «ویزیت در منزل» یا «مراقبت در منزل» تشکیل داده است یعنی کسانی بصورت استخدام های غیردولتی در نظر گرفته شده و با تشکل هایی به تفاهم  رسیده و انجام امورات مربوط به این تشکل ها واگذار می گردد . مثلا وظیفه یک تشکل این است که برای ۲۰۰ نفر سالمند ،  افرادی را بفرستند که روزانه ۸ ساعت در کنار آنها باشند و آموزش های لازم را به خانواده بدهند تا این افراد نیازمند به مراکز بهزیستی مراجعه نکنند. هزینه مراکز بهزیستی زیاد است و چنین اقداماتی برای دولت صرفه اقتصادی دارد.

• تشکیل معاونت اجتماعی سازمان بهزیستی متناظر بر آسیب های اجتماعی بود ؟

معاونت اجتماعی به امور زنان سرپرست و بدسرپرست خانوار رسیدگی می کند ، حدود ۵ هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش قرار دارند . طبیعی است وقتی در راستای توانمندسازی اینها انجام وظیفه می شود باید به  بحث اشتغال زایی، ارزشیابی حرفه ای  و  بحث کمک های دیگری که سازمان در توانمند سازی اینها انجام میدهد توجه ویژه ای گردد.

در این معاونت بحث اورژانس اجتماعی مطرح است که سازمان بهزیستی برای رسیدگی به امورات دختران  فراری، زنان آسیب دیده، کودکان خیابانی و خیلی مسائلی که می تواند در قالب آسیب های  اجتماعی بگنجد مورد رسیدگی و ارزیابی قرار میگیرد.

حدود ۱۶۵ مهد کودک در سطح استان زنجان با مجوز سازمان بهزیستی و تحت نظر معاونت اجتماعی فعالیت می نماید و در بحث ایتام هم ۵ مرکز نگهداری کودکان  وجود دارد که حدود۶۰ کودک در این مراکز نگهداری می شوند.

واگذاری امور به بخش غیر دولتی، خیرین و مردم به دلیل محدودیت منابع مالی دولت یکی از استراتژی های مدیریتی است که بخشی از امور به بخش غیر دولتی و مردم واگذار شود. حدود ۹۰ درصد از وظایف سازمان بهزیستی به  بخش خصوصی واگذار شده است. حدود ۵۰۰ مرکزغیردولتی، ۷۰ موسسه خیریه، ۱۷۰ مهدکودک، مراکز شبانه روزی  و خیلی ازمراکز دیگر بدست مردم اداره می شوند. سازمان بهزیستی بر امورات واگذار شده مطابق قوانین نظارت می کند.

• برای مسکن معلولین چه اقدامی صورت گرفته است؟

مسکن معلولین مورد توجه دولت های محترم و سازمان بهزیستی بوده است . در استان زنجان با شروع بحث مسکن مهر ، خانه دار شدن معلولان و مددجویان بهزیستی مورد برنامه ریزی قرار گرفت و بخشی از واگذاری ها انجام گرفت .مسکن دو معلول ها از سال گذشته در دست اقدام قرار گرفت که ۵۰ درصد این مسکن ها ساخته و تحویل شده و بقیه نیز در دست اقدام  می باشد.

• آمارجامعه هدف یا افراد تحت پوشش بهزیستی رو به افزایش است، تحلیلتان به عنوان  کارشناس این حوزه ، چرا با چنین وضعیتی کشور مواجه است ؟

جامعه یک موجود زنده بوده  و دائم  در حال حرکت است  و در هر برهه از این حرکت احتمال دارد یک سری از آسیب ها دامن گیر آن شود . متفکرین و جامعه شناسان باید راه حلی بر این قضایا داشته باشند و متاسفانه بین دانشگاه ها و دستگاه های اجرایی فاصله و حلقه مفقوده ای وجود دارد که با ارتباط در سطح کلان ، قضیه بین نخبگان، دانشجویان، دانشمندان  و علمای این قضیه و ارگان های اجرایی بسیاری از مسائل به صورت دقیق مورد ارزیابی قرار می گیرد.

افزایش و رشد مددجویان بخاطر تحولات اجتماعی و جمعیتی کشور و استان می باشد. عدم اطلاع رسانی و عدم اگاه سازی  جامعه می تواند سبب افزایش جامعه هدف گردد . برای غلبه بر چالش های اجتماعی باید برنامه ریزی مبتنی بر نهاده های علمی و فرهنگی داشت . سازمان بهزیستی مسئول همه مسائل و آسیب های اجتماعی نیست و می بایست مسئولیت این سازمان متناسب با اختیارات و منابع تعریف شود.

• در حوزه آسیب های اجتماعی به چه میزان به «حساس سازی مساله» توجه شده است؟

سومین استراتژی سازمان بهزیستی کشور « آگاه سازی » است . بحث «حساس سازی مساله» در امر کشورداری یک پارادایم است ، سازمان بهزیستی در حد مقدورات به این مسائل پرداخته است . مناسب سازی ، اولین و مهمترین بحث «حساس سازی» برای جامعه هدف بود. بسیاری از مسئولان اجرایی و تقنینی به اهمیت موضوع مناسب سازی پی بردند و همچنین جامعه و عموم مردم به بحث مناسب سازی اهمیت دادند.

بعد از ۱۵ سال مسئله منایب سازی در ذهن تمام مسئولین کشور می باشد و بر اساس همین رهیافت آن را در شاخص های جشنواره شهید رجایی گنجاندند. در مورد طلاق و سایر  بحث آسیب های اجتماعی نیاز است همه دستگاههای مسئول در کشور به اهمیت مسائل پی ببرند . سازمان بهزیستی شاید نتواند به تنهایی این بحث ها را راهبری کند . در زمینه طلاق و آسیب های اجتماعی حساس سازی شده است و کسانی که باید این حرف ها را در سطح مسئولین و نخبگان دانشگاهی بشنوند و بدانند حساس سازی شده است.

• گاهی مطرح میشود که در شهر تبریز متکدی وجود ندارد اما در شهر زنجان یک مقداری بیشتر به چشم می خورد، آیا سازمان بهزیستی در این امر مسئولیتی دارد یا خیر؟

مسئولیت جمع آوری متکدیان با شهرداری است ، شهرداری وظیفه دارد یک شهر تمیز و پاک داشته باشد. طبق دستورالعمل شهرداری با هماهنگی و همکاری ارگان هایی نظیر سازمان بهزیستی، کمیته امداد، نیروی انتظامی نسبت به وضعیت متکدیان اعمال وظیفه می کند .۷۰ درصد متکدیان غیربومی هستند اگر در بین این متکدیان مددجویان سازمان بهزیستی وجود داشته باشند سازمان موظف است آنها را  ساماندهی کند و یا اگر مددجوی کمیته امداد باشد کمیته امداد موظف است آنها را ساماندهی کند.

• وضعیت نگهداری کودکان بدسرپرست و بی سرپرست به چه صورتی است؟

گروه اول کودکانی هستند که سرپرست نداشته  و مجهول الهویه هستند ، اینها با دستور قاضی و شناسایی خانواده های ذیصلاح از طریق دفتر حقوقی و معاونت اجتماعی به خانواده هایی واگذار می شوند. طی دو سال اخیر حدود ۴۰ کودک را سازمان بهزیستی استان زنجان به خانواده های ذیصلاح واگذار کرده است.

 گروه دوم؛ کودکانی هستند که بدسرپرست هستند یعنی  سرپرست وجود دارد ولی زندانی می باشد این کودکان را  سازمان بهزیستی نگهداری می کند. محل نگهداری این کودکان در سطح شهر ناشناخته بوده  و در قالب مرکزهایی با عنوان «شبه خانواده» نگهداری می شوند .

 گروه سوم؛ کسانی هستند که در خانواده ها نگهداری می شوند و اگر پدر و یا مادر نباشد سرپرستی آنان به پدربزرگ و یا سایر اقوام داده می شود و این کودکان از حمایت های مالی و سایر حمایت های سازمان بهزیستی برخوردار هستند.

• وجه تمایز و تفاوت سازمان بهزیستی و کمیته امداد در ارائه خدمات به مددجویان ؟

سازمان بهزیستی و کمیته امداد دو نهاد مسئول با رویکردهای متفاوت هستند کمیته امداد یک نهاد حمایتی بوده در حالیکه سازمان بهزیستی یک نهاد تخصصی می باشد .

 در برخی بخش ها ارائه خدمات این دو نهاد کاملا باهم متفاوت هستند در بحث معلولین ، سازمان بهزیستی ابتدا یک سازمان تخصصی بوده و در مرحله بعد اقدامات حمایتی انجام می دهد ولی شاید کمیته امداد صرفا یک ارگان حمایتی باشد.

سازمان بهزیستی به جهت ماهیت شکل گیری سازمان و تخصصی بودن امورات در بحث معلولین اقدامات توان پزشکی به ارائه امکاناتی نظیر سمعک، ویلچر، فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی می پردازد یا در بحث طلاق، زنان سرپرست خانوار و کودکان بدسرپرست و بی سرپرست  از کارشناسان ، روانشناسان و مشاورانی جهت مرتفع کردن مشکلات بهره می گیرد. شاید فقط در یک آیتم آن هم در بحث حمایت از زنان سرپرست خانوار وجه مشترک بین این دو سازمان است ولی مابقی کارها متفاوت است . سازمان بهزیستی یک معلول را بری بازگشت به جامعه توانمند می سازد.

• آیا منظور از این مناسب سازی بیشتر جنبه فرهنگی دارد؟

جنبه فرهنگی و مبلمان شهری دو امر لازم و ملزوم در بحث مناسب سازی هستند . سطح انتظارات مردم و خانواده ها از سازمان بهزیستی بالا رفته است و اعتقاد دارند این سازمان یک نهاد تخصصی است . قوانین مرتبط با معلولان و مددجویان متناسب با نیازهای جامعه و سطح انتظارات نیست . مطالبات از سازمان بهزیستی خیلی بالا رفته و به همین دلیل نیز معلولین مطالبه گر شده اند. شاید جامعه در سال ۱۳۵۴ یا ۱۳۶۰ به دلیل اولویت های دیگر خیلی به این مسئله توجه نمی شد ولی در حال حاضر معلولین از ما مطالبه میکنند.

• سازمان بهزیستی چه انتظاراتی از مسئولین سازمان ها و نهادهای دولتی دارد؟

معلولین را به بهزیستی حواله نکنند ، معلول ورزشکار باید مشکلش را ورزش و جوانان و یا مشکل معلول هنرمند را باید اداره ارشاد اسلامی حل کند. معلولان شهروندان درجه ۱ محسوب می شوند. اینکه سازمان بهزیستی حلال همه مشکلات معلولان است تصور غلطی است . سازمان بهزیستی  یک ارگان تخصصی است  و چگونه می تواند مشکل ۱۳۱هزار نفر معلول را حل کند.

• سخن آخر؛

یکی از کار هایی که سازمان بهزیستی در این سال ها انجام داده است توسعه و تقویت تشکل ها از خود معلولین می باشد . انجمن نابینایان،کانون ناشنوایان و جامعه معلولین نهادهایی غیردولتی هستند که از سازمان بهزیستی، مسئولین و از جامعه مطالبه گری می نمایند.