به گزارش ایسنا، اولین آسیاب‌های بادی را ایرانیان در سیستان ساختند. سرزمین سیستان و دشت خواف، باد معروف ۱۲۰ روزه‌ای دارد که بطور قطع همین امر مردم منطقه را به فکر بهره‌گیری از این نیرو انداخت و موجب اختراع آسیاب‌های بادی در دور دست‌های تاریخ در این بخش از سرزمین ایران شد.

بادهای هرات از اردیبهشت ماه تا مردادماه جریان دارد و به گواهی بسیاری از محققان ایرانیان اولین ملتی بودند که باد را مهار کردند و از آن به عنوان محرک آسیاب و چرخ چاه بهره گرفتند.

اما حالا این باد کمر سیستان را خم کرده است. خشکسالی‌های پی‌در پی و عدم لحاظ کردن حق‌آبه تالاب بین‌المللی هامون موجب شده است که دشت سیستان تبدیل به کانون ریزگرد شود که گرفتاری‌های آن علاوه بر ساکنان سیستان، گریبان کشورهای افغانستان و پاکستان را گرفته است.

به گفته رییس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون، از ابتدای سال جاری تاکنون، هامون هیچ روز آبی نداشته است و آب آن بسیار ناچیز در کمتر از ۵ میلیون متر مکعب از هامون صابوری وارد این تالاب شد که در همان روزهای اول خشک شد. علاوه بر آن دیگر بادهای ۱۲۰ روزه، ۱۲۰ روزه نیست بلکه وزش باد در ۱۸۶ روز، روزگار را بر مردمان سیستان تنگ کرده است؛ از این رو راهی کردن مردم به بیمارستان،  خالی شدن روستاهای حاشیه هامون و رها سازی فعالیت‌های کشاورزی تنها تبعات بادهای مهار نشدنی ۱۲۰ روزه است.

نفوذ ریزگرد دشت سیستان در ۳ کشور

دکتر احمد قرائی، رییس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون، در گفت‎وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به ادامه خشکسالی‌ها در کشور، گفت: این امر موجب افزایش پهنا، سرعت باد و هم زاویه کریدور باد در کشور شده است؛ به طوری که در چند روز گذشته به بیشترین حد سرعت باد رسیدیم.

وی ادامه داد: زمانی که بر روی نقشه روند ریزگردها مورد بررسی قرار می‌گیرد، متوجه می‌شویم که بیشترین اثرات را افزایش پهنای کریدور باد در پاکستان دارد، به گونه‌ای که حدود ۷۰۰ کیلومتر نفوذ ریزگرد در خاک کشور پاکستان داریم.

قرائی با اشاره به کانون این ریزگردها، خاطر نشان کرد: این ریزگردها از شهر هرات در افغانستان که بالادست “هامون صابوری” است، شروع می‌شود و این وزش به سمت هامون صابوری و جنوب سیستان ادامه دارد و با کانون‌های برخواست ریزگرد سیستان یکپارچه می‌شود و بعد از آن به سمت خاک کشورهای افغانستان و پاکستان تغییر مسیر می‌دهد.

رییس پژوهشکده تالاب هامون با تاکید بر اینکه این ریزگرد در ایران تنها منطقه سیستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اظهار کرد: این ریزگردها حدود ۵۰ درصد از کشور پاکستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این امر می‌تواند به دیپلماسی بین‌المللی کمک کند تا ایران و پاکستان برای سیاست‌گذاری جامع در حوضه آبریز بین‌المللی هیرمند وارد مذاکره شوند تا کشور افغانستان را مجاب کنند تا آب این حوضه هر چند که سال‌های کم بارش را در پیش رو داریم، مدیریت شود.

قرایی، ادامه داد: پدیده جا به جایی‌ها و فرسایش خاک باعث می‌شود که بسیاری از فعالیت‌های کشاورزی و پوشش گیاهی تحت تاثیر قرار گیرد؛ از این رو مدیریت منابع آب بسیار حیاتی است.

خالی شدن برخی از روستاها به دلیل ریزگرد

این عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان، با تاکید بر اینکه در ۱۵ تا ۲۰ سال اخیر در  مدیریت هامون فرصت‌سوزی شده است، اظهار کرد: این امر باعث شده که اعتماد مردم کاملا از دست برود و نسبت به برنامه‌ریزی برای آینده خود اقدام کنند و بتوانند زندگی را برای دارا بودن حداقل‌ها چون نفس کشیدن و دسترسی به آب آشامیدنی انتخاب کنند.

وی با بیان اینکه بسیاری از روستاهای استان سیستان و بلوچستان به دلیل چالش‌های زیست محیطی تخلیه کامل شدند، افزود: بر اساس آمارهای رسمی اعلام شده به طور متوسط از سال ۱۳۹۰ تا پایان سال ۱۳۹۶ حدود ۱۵۰۰ خانوار از روستاهای حاشیه تالاب بین‌المللی هامون مهاجرت کردند.

قرایی با تاکید بر اینکه این آمار در سال ۱۳۹۷ به مراتب بیشتر خواهد شد، گفت: در این منطقه آبی وجود ندارد، ولی آنچه که مهم است، این است که اقوام انسانی در کشور ما از تنوع زیادی برخوردار است و روستاهای حاشیه تالاب یک جامعه خالص قوم سیستانی بودند که با مهاجرت آنها، این نژاد را از دست دادیم.

این محقق حوزه تالاب هامون با بیان اینکه این مهاجرت همچنین مشکلات دیگری را در شهرها ایجاد خواهد کرد، ادامه داد: تاریخچه این مردم در حال از بین رفتن است، ضمن آنکه سیستان و بلوچستان یک منطقه مرزی است و به لحاظ امنیت ملی و پدافند غیر عامل بسیار حائز اهمیت است که مردم در این نواحی ساکن باشند و مرزداران بومی داشته باشیم و خساراتی که از این لحاظ وارد می‌شود، با پول قابل جبران نیست.

قرایی اضافه کرد: این امر در مورد مسایل زیست محیطی نیز صادق است و دیگر با صرف هزینه‌های گزاف نخواهیم توانست وضعیت منطقه را به حالت اولیه بازگردانیم.

روزهای تاریخی کم آبی هامون

رییس پژوهشکده تالاب هامون با اشاره به وضعیت آب تالاب بین‌المللی هامون، یادآور شد: از ابتدای سال جاری تاکنون، هامون هیچ روز آبی نداشته است و آب آن بسیار ناچیز در کمتر از ۵ میلیون متر مکعب از هامون صابوری وارد شده که در همان روزهای اول خشک شد.

وی سال ۱۳۹۷ را بدترین سال آورد آبی هیرمند برای تالاب‌ها توصیف کرد و ادامه داد: تقریبا طی ۱۰ سال اخیر هامون این وضعیت را تجربه نکرده بود.

به گفته این محقق در گذشته آب‌های سیلابی وارد این تالاب می‌شد، ولی حتی اگر بخواهیم میانگین ۱۰ سال قبل را هم برآورد کنیم، حدود یک پانزدهم حجم و یا یک پنجم تبخیر سالانه تالاب بین‌المللی هامون، آب به صورت سیلانی و ناگهانی وارد آن ‌شده است.

قرائی اضافه کرد: در چنین شرایطی اکوسیستم زیست محیطی تالاب کاملا شکننده و بحرانی است و به لحاظ اجتماعی نیز در سال‌های گذشته به وضعیت بحرانی رسیده است؛ چراکه مقدار کمی که فعالیت کشاورزی در منطقه صورت می‌گرفت، متوقف شده است و به گفته نمایندگان مجلس سال جاری در استان سیستان و بلوچستان اعلام وضعیت “بحرانی” و به نحو مقتضی به امور مردم رسیدگی می‌شد.

وی همچنین با بیان اینکه این استان از لحاظ ریزگرد نیز در شرایط بحرانی قرار دارد، گفت: تعداد روزهای دارای باد بیش از حد معمول امسال نسبت به سال گذشته بیشتر شده است.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان بادهای ۱۲۰ روزه از ابتدای خرداد با شدت کم آغاز می‌شود و در اواخر تیر و مرداد این بادها به اوج شدت می‌رسند و انتظار می‌رود که از شهریور ماه سرعت باد کمتر شود.

قرائی با تاکید بر اینکه در مهرماه بادهای ۱۲۰ روزه به پایان می‌رسد، خاطر نشان کرد:‌ ولی مطالعات ما نشان می‌دهد که بادهای ۱۲۰ روزه به ۱۸۶ روز افزایش یافته است.

ضرورت لایروبی کانال‌های تالاب “هامون”

رییس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون با تاکید بر اینکه سرمایه اجتماعی در استان سیستان و بلوچستان رو به پایان است،‌ گفت: ما باید خیلی زودتر و سریع‌تر از وضعیت کنونی نسبت به برخی از پیشگیری‌ها و احیای تالاب هامون عمل کنیم، ما تاکنون فرصت را از دست دادیم و امیدوارم دستگاه‌های اجرایی مربوط با سرعت بیشتر در این زمینه اقدام کنند.

قرایئی پایه اصلی بازکردن گره کور تالاب هامون را مذاکرات بین‌المللی عنوان کرد و افزود: در این زمینه اقداماتی شده، ولی در داخل کشور نیز نیاز به مدیریت دارد که باید انجام شود، وگرنه مشکلات همچنان باقی می‌ماند.

وی یکی از این اقدامات را لایروبی کانال‌های هامون عنوان و اظهار کرد: هیرمند توسط کانال‌ها و شریان‌هایی به نقاط مختلف تالاب هامون هدایت می‌شود و لازم است به صورت سالانه و یا هر دو سال یک بار این کانال‌ها لایروبی شود، ولی در دهه‌های گذشته این امر اتفاق نیفتاده، در نتیجه شاهدیم یک دهه کانال لایروبی نشده است.

قرائی اضافه کرد: بر اثر بی‌توجهی نسبت به عدم لایروبی کانال‌های هامون، ظرفیت آبگیری آنها کاهش یافته است و حتی ممکن است کور شود.

وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر اقداماتی برای لایروبی کانال‌های هیرمند صورت گرفته است، خاطر نشان کرد: ولی این اقدامات کافی نیست و باید بودجه‌های مصوب دائمی برای آن در نظر گرفته شود، در غیر این صورت هیچ برنامه مدیریتی و توسعه‌ای برای آن نمی‌توان انجام داد.