پیام ملّت ؛ *سید حسین محمدی – در عصر حاضر، كه عصر خردمندي و دانايي است، كتاب به عنوان ابزاري مهم در ابقاي موجوديت فرهنگي جوامع نقشی اساسي دارد و مطالعه و كتابخواني و ميزان گرايش آحاد جامعه به آن از عوامل اساسي رشد و توسعه حيات فرهنگي و اجتماعي جوامع به شمار مي‌رود، به طوري كه سازمان علمي، فرهنگي يونسكو اساس توسعه فرهنگی و اقتصادي را گسترش كتاب و برنامه‌ريزي دراز مدت ملل متحد دانسته است.

همچنين شوراي اجتماعي، اقتصادي سازمان ملل متحد نيز كتاب را يكي از وسائل لازم در عمران و پيشرفت ملت ها دانسته است. رابطة بين كتاب و توسعه، در هر جامعه، رابطه‌اي دو سويه است ، از يك سو ، رشد و توسعه كتابخواني و مطالعه در هر جامعه‌اي ضامن رشد و توسعه فن آوري است .و از سوي ديگر، همواره پيشرفت و توسعه جامعه نياز به كتابخواني و مطالعه را در خود ايجاد مي‌كند.

 لذا با توجه به اهميت مطالعه و كتابخواني در پیشرفت و توسعه جوامع، پژوهش هاي متعددي در ارتباط با مطالعه و كتابخواني، عوامل موثر بر آن، مشكلات و موانع و همچنين راهكارهاي گسترش فرهنگ كتابخواني و ايجاد عادت مطالعه صورت گرفته است.

واقعيتهاي موجود و همچنين گزارش هاي سازمان هاي معتبر بين المللي نشان مي‌دهد كه مردم كشورهاي توسعه يافته از ميزان بالاي مطالعه برخوردار مي‌باشند. تفاوت زياد سرانة مطالعة در جامعه ايران در قياس با كشورهاي پيشرفته و همچنين مقايسة آمار نشر و تعداد کتب كشورهاي پيشرفته با کشور ايران و نيز توجه به تعداد كتاب هاي امانت داده شده كتابخانه‌ها از يك طرف و بيانات رسمي مسئولان فرهنگي كشور از ميزان مطالعه، از طرف ديگر نشان مي‌دهد كه مطالعه و كتابخواني در ايران نسبت به ساير ممالك توسعه يافته جايگاه مطلوبي ندارد و لازم است كه اقدامات جدي جهت ترويج فرهنگ مطالعه و كتابخواني در كشور صورت بگيرد.

گسترش و اشاعه فرهنگ مطالعه در كشور ايران موانع متعددي دارد، نخست بايد اين موانع را شناخت و سپس براي رفع آنها تلاش كرد. برخي از اين موانع و عوامل باز دارنده فردي يا دروني بوده و تعدادي ديگر عناصري هستند كه در محيط اطراف افراد وجود دارند. بي‌سوادي و كم سوادي افراد ، نارسايي نظام آموزشي، کم‌توجهي به امر کتاب و کتابخوانی توسط متولیان بخصوص رسانه‌هاي گروهي ،گراني كتاب ، مشكلات اقتصادي،تعدد مشاغل و محدوديت اوقات فراغت افراد، بي‌توجهي ناشران و مولفان به نيازهاي مختلف مخاطبان در تهيه و توليد كتاب و به طور كلي برخی شرايط اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي باعث بي علاقگي افراد به كتاب و مطالعه و عدم ترويج آن شده است.

خانواده، مدارس، رسانه‌هاي گروهي، كتابخانه هاي عمومي، دولت، ناشران و كتابفروشيها متغيرهايي هستند كه نقش موثري در ترويج مطالعه و عادات كتابخواني دارند.

راهكارهاي متعددي جهت اشاعه فرهنگ مطالعه و كتابخواني و همگاني كردن آن وجود دارد. كمك دولت به ارزان شدن قيمت كتاب و حمایت جدی از دست اندر كاران تاليف و توليد كتاب از طريق پرداخت يارانه، راه اندازي كتابخانه‌هاي مجهز و غني، ، بر پايي نمايشگاه‌ها و فروشگاههاي كتاب به صورت ادواري و دائمي، تشكيل شوراي ملي ترويج فرهنگ مطالعه با حضور هيات وزيران،ايجاد كتابخانه‌هاي سيار در مناطق دور افتاده و محروم ، جلب مشاركت نهادها و مشاركت هاي مردمي جهت توسعه و گسترش كتابخانه‌ها و فضاهاي مناسب مطالعه، تجهیز کتابخانه های مدارس ،گنجاندن درس مطالعه و كتابخواني در برنامه درسي مقاطع مختلف درسي، اجراي مسابقات كتابخواني همراه با اعطاي جايزه در سطوح مختلف، آموزش علمي كتابخواني توسط رسانه‌هاي گروهي از جمله طرحهاي مفيدي هستند كه با استفاده از آنها مي‌توان فرهنگ مطالعه و كتابخواني را در بين مردم تا حدودي نهادينه كرد.

ولی به عقیده نگارنده خانواده اولین و مهمترین عامل تاثیر گذار در ایجاد عادت به مطالعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی است.

 محیط و شرایط خانواده ،روش تربیتی و آموزشی والدین ، طرز تفکر و نگرش والدین در رابطه با مطالعه و کتابخوانی، وجود کتب و نشریات قابل دسترس و همچنین سطح اقتصادی و پایگاه اجتماعی خانواده نقش بسزایی در تقویت عادات مطالعه و کتابخوانی دارند.

اگر والدین به مطالعه و کتابخوانی علاقه مند باشند ، فرزندان آنها نیز، که همواره از اثرات طبیعی روابط عمیق عاطفی حاکم در خانواده های ایرانی برخوردار هستند ، با کتاب بیشتر و بهتر آشنا می شوند و به مطالعه آن عادت می کنند . چنانچه والدین نسبت به کتاب و مطالعه بی تفاوت باشند مسلماً کودکان و فرزندان آنها نیز از این قاعده تبعیت خواهند کرد ، چراکه پدر و مادر آئینه تمام نمای فرزندان خود هستند.

لذا ایجاد امکانات مطالعه در منزل، تهیه کتاب ها و مجلات مفید و خواندن کتاب و قصه گویی برای کودکان توسط والدین بخصوص مادران، گروه خوانی در خانواده، از جمله اقداماتی است که می تواند در ایجاد انگیزه مطالعه در کودکان و گسترش فرهنگ کتابخوانی کارساز واقع شود.

* کارشناس کتابداری و اطلاع رسانی