پیام ملّت – یک مدرس و آوازپژوه معتقد است که بخش مهمی از آوازهای ایرانی همچنان ناشنیده مانده است

به گزارش ایسنا، سی‌امین نشست ماهانۀ آئین آواز در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد. این ماه در بخش مبحث فنی و تئوریک، بهمن کاظمی مدرس و آوازپژوه به همراه جاوید عباسی فلاح کارشناس‌مجری برنامه به بررسی آوازهای دوره اول ضبط صفحه‌های موسیقی ایرانی پرداختند.

کاظمی هدف خود از انتخاب موضوع معرفی خوانندگان صفحات دور اول را چنین بیان کرد: با توجه به نوع موسیقی‌ای که بعد از انقلاب رایج شده و همچنین برخی مظاهر و مواردی که این روزها در شبکه‌های اجتماعی به عنوان بیگانگی نسل جدید با هویت و ریشه‌های فرهنگی خودش مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد جامعه ما به نوعی با بحران حافظه و هویت فرهنگی دچار شده است.

وی شاهد این مدعا را با پخش صوت کوتاهی از مصاحبه با تعدادی از دانشجویان دانشگاه تهران عنوان کرد که طی آن، مصاحبه‌کننده در پرسشی هدف‌مند و حساب‌شده از مخاطبان می‌پرسید لطفاً دو کتاب از حافظ را نام ببرید و با پاسخ‌هایی عجیب از قبیل فال حافظ، یا کتاب‌های بوستان و گلستان که در اصل متعلق به سعدی است روبرو شد!

بهمن کاظمی ابراز تأسف کرد که این‌ها ظاهراً جمعی از نخبگان جوان این سرزمین هستند که حتی حافظ را نمی‌شناسند و گفت: بنابراین به نظرم رسید ما به عنوان آوازخوان و دوستدار آواز، این وظیفه خطیر را به عهده داریم که این میراث گرانمایه ملی را حفظ کنیم و به نسل پس از خود بیاموزیم و ابتدایی‌ترین مقدمه آن نیز شرح دقیق تاریخ ثبت صدای خوانندگان سده گذشته خواهد بود که برای ما به عنوان اصلی‌ترین منبع این هنر ایرانی باقی مانده‌اند.

جاوید عباسی فلاح نیز به عنوان کارشناس‌مجری برنامه از او درباره چگونگی و علت کثرت و رونق خوانندگی و موسیقی ایرانی در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار نسبت به دیگر شاهان قاجاری پیش از وی پرسید که کاظمی عامل عمده این امر را وضعیت ثبات در دوران ناصرالدین‌شاه به نسبت دوره‌های پیش از خود ذکر کرد. همچنین عامل دیگر این امر را روحیات شخصی ناصرالدین‌شاه دانست که به نوعی سعی در آموختن هنر داشت و همزمان شعر می‌سرود و خوشنویسی و نقاشی می‌کرد.

کاظمی در ادامه با شرح مختصری از آوازهای بعضی از خوانندگان شناخته‌شده‌تر مانند قربان‌خان شاهی، علی‌خان نایب‌السلطنه و سیدحسین طاهرزاده، آواز کُردِ بیاتی را از روی صفحات ضبط‌شده در سال ۱۲۸۸ لندن پخش کرد.

سپس کاظمی با بیان این مطلب که رضاقلی‌خان نوروزی از جمله کسانی بوده که در تاریخ موسیقی ایران، حق هنری او ادا نشده است بر اساس صفحه مورد نظر، مشخص کرد که وی با صدایی شفاف و زنگدار یک و نیم پرده بالاتر از صدای سیدحسین طاهرزاده آن قطعه را اجرا کرده است و گفت: باید به این نکته مهم دقت کنیم که بخش مهمی از آوازهای ایرانی همچنان ناشنیده مانده است.

ایرنا نیز درباره جزییات این برنامه هنری نوشت؛ اظمی در تکمیل صحبت‌هایش گفت: «شناخت مخاطبان موسیقی آوازی درباره خوانندگان خیلی کم است». کاظمی در ادامه با نمایش نمایش اسلاید استوانه‌های مومی یا لوله‌های موسوم به فونوگراف توضیح داد: «صدای سیدرحیم اصفهانی روی این لوله‌ها ضبط شده است. این آواز سیدرحیم در واقع همان الگوی تحریری طاهرزاده بوده است. این آواز توسط سیدرحیم در دستگاه ماهور خوانده شده است. راست پنجگاه دو بخش داشته، بخش اول گشایش و بخش بعدی پنجگاه که معادل گوشه فعلی یا فیلی امروز است. ما پنج دوره ضبط صفحه داشتیم.
نخستین ضبط در سال ۱۲۸۴ با به یادگار گذاشتن حدود دویست صفحه انجام شد، در همکاری حسینقلی و میرزا عبدالله با پانزده خواننده دیگر که خوانندگان بزرگی از کل کشور را شامل می‌شدند و برخی از آنها عبارت بودند از: حسن خان کماجی، غفار میرزا محمد خان، قربان‌خان که خواننده‌ای شاخص بوده است (در اینجا پخش آوازی از او در مایه افشاری رخ داد)، حسن قصاب و حاجی امین ….
جاوید عباسی فلاح کارشناس مجری نشست نیز توضیح داد: «استاد کاظمی محقق، آوازخوان و آوازپژوه هستند. ایشان در طی تلاش‌های چندین ساله‌شان به چهارهزار روستا رفته و موسیقی آنها را در زمانی بالغ بر ۱۵۰۰ ساعت جمع آوری کرده‌اند». وی در قالب نخستین سؤالش از استاد کاظمی پرسید: «ملاک و معیار انتخاب خوانندگان این دوره چه بوده است؟» و اینگونه پاسخ شنید: «آنها بیشتر خوانندگان درباری بوده‌اند که توسط موسیو لومر فرانسوی انتخاب شدند. لومر موسیقی ما را به سمت غربی شدن می برد. آنها نسبت به زمان خودشان بهترین ها بودند، کسانی مثل سید احمد خان و علی خان از نیشابور….».
کارشناس مجری از بهمن کاظمی پرسید: «خاندان فراهانی و خاندان محمدصادق خان هر دو فعال بودند اما چرا می‌بینیم که خاندان محمدصادق خان به کار هنری ادامه نمی‌دهند؟». کاظمی گفت: «خب، برخی روابط و تنگ نظری‌ها در میان بوده مثلاً اینکه عکسی هست از محمدصادق خان و خاندان فراهانی که محمدصادق خان یک گام جلوتر بوده و خاندان فراهانی پشت سر او ایستاده‌اند. یعنی برخی از روابط پشت پرده و ارتباطات بین افراد در میان بوده است. درویش خان نوازنده کاملی بوده، هر شاهی که بر سر کار می‌آمده یک سری را با خودش به میدان می‌آورده و باعث می‌شده که یک عده هم کناره بگیرند. باقر خان در زمان آمدن رادیو زنده بوده ولی کسی از وجود او استفاده نکرده است». در این قسمت، صدای بحرالعلوم اصفهانی در آواز کرد بیات پخش شد، همچنین نمونه صدای نایب السلطنه و نیز سید احمد خان در آواز همایون با تار میرزا عبدالله.
کاظمی در پایان افزود: «ضبط صفحات پاریس در سال ۱۲۸۶ اتفاق افتاده است. یعنی زمانی که آلمانی‌ها پاریس را گرفته و به این ها شلیک کرده بودند و بخش زیادی از آثار موسیقی ما از بین رفته است. میرزا حسینقلی، سید احمد خان، باقرخان، میرزا اسدالله خان و باقر لبو و….. که از جمله موسیقی دانانی بودند که به پاریس رفتند.»
آوازخوانی داود مسلمی ردیف‌دان قدیمی (از شاگردان استادان حسین قوامی و اسماعیل مهرتاش و همنشین زنده‌یاد استاد اصغر بهاری) در دستگاه شور به همراه تار مهدی صادقیان، اجرای مهدی اصغرپور شامل آواز شوشتری در دستگاه همایون به همراه یک تصنیف به زبان ترکی که پیام امیرباهنر نوازنده تار این بخش بود، آوازخوانی و اجرای تصنیف توسط امیر عبدالعظیمی در همراهی با محمدحسین مجد نوازنده سنتور، میلاد قریشی (نوازنده سازهای کوبه‌ای)، احسان بسی‌خواسته (کمانچه) و سعید میرزا حسینی (نی)، اجرای امیرمهدی زمانی آوازخوان نوجوان و ۱۴ ساله که داود شیرزادخانی نوازنده تار همراهی کرد، همچنین «دردواره‌ها»ی قیصر امین‌پور نیز که با آواز مسعود اعرابی به همراه تار ماهور صفری(سرپرست گروه)، فرشته یارآحمدی (کمانچه)، علیرضا عرفانی (سنتور)، عرفان حسام‌پور (بم‌تار) و امین زارع (تمبک) اجرا شد و سرانجام هم اجرای آواز ابوعطا توسط بهمن کاظمی به همراه سه‌تار خواهش ژاکلین کاظمی از دیگر بخش‌های ارائه شده در این نشست بودند.
در پایان، حمید سهرابی مجری برنامه اعلام کرد که سی و یکمین نشست آیین آواز ساعت ۱۸ سه‌شنبه ۱۴ اسفند در فرهنگسرای ارسباران برگزار خواهد شد.
سلسله نشست‌های ماهانه و تخصصی آموزشی آیین آواز، ابداعی است از باشگاه موسیقی ارسباران که در طی دو سال و نیم گذشته معمولاً در یکی از سه‌شنبه‌های هر ماه برگزار می‌شود و همواره با استقبال علاقه‌مندان روبرو شده است.

۱۱۰/ق