پیام ملّت- مطالعات تفضیلی فرسایش خاک در ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی استان زنجان انجام گرفته است که بر اساس نتایج حدود ۱۱ تا ۱۴ تن در هکتار در سال خاک با ارزش استان فرسایش می یابد و از دسترس خارج می شود و این در صورتی است که میزان فرسایش خاک در سطح جهان حدود ۲ الی ۳ تن در هکتار در سال است.

به گزارش «پایگاه خبری- تحلیلی پیام ملت» خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی بوده و به عنوان بستر اصلی بیشتر رویش های گیاهی، یکی از با ارزشترین ثروت های ملی هر کشور است و بیش از ۹۷ درصد نیازهای غذایی جهان را برآورده میکند به ‌طوری‌که در نبود یا در صورت تخریب آن امکان کشاورزی نیز از بین میرود.

اما در این بین سرعت تشکیل خاک بسیار کند است، به طور معمول در یک خاک در شرایط دست نخورده حدود ۳۰۰ سال طول می‌کشد تا ۲۵ میلیمتر خاک سطحی تشکیل شود این مقدار خاک تشکیل شده به مراتب کمتر از خاک فرسایش یافته می باشد زیرا در یک زمین تحت کشت و بدون رعایت همه جانبه ی اصول خاکداری، برای تشکیل ۲۵ میلی‌متر خاک حدود ۱۰۰ سال زمان لازم است اما با تمام این ها با وجود سرعت پایین تشکیل خاک، فرسایش خاک پدیده ی مهم از بین رفتن خاک می باشد.

در اثر فرسایش ذرات خاک از بستر اصلی خود جدا شده و توسط یک عامل انتقال ‌دهنده به مکان دیگری حمل می شوند و در نهایت رسوب می یابند این پدیده به عنوان یکی از مهمترین مشکلات منابع طبیعی، از طریق هدررفت فیزیکی خاک، کاهش عمق توسعه ریشه، آب قابل دسترس و ذخایر غذایی موجب کاهش عملکرد محصولات کشاورزی می‌شود. علاوه بر این فرسایش خاک با کاهش حاصلخیزی خاک از کیفیت محصولات کاسته و کیفیت فیزیکی خاک از جمله نفوذ را نامناسب میسازد که به مراتب دارای تبعات بسیار خطرناک تری در زمان وقوع باران های رگباری و در نهایت سیلاب می گردد.

فعالیت های بشر فرسایش خاک را تشدید می کند زیرا پیش بینی شده بود که طی سال های اخیر حدود یک سوم تا یک پنجم اراضی کشاورزی جهان بر اثر فرسایش خاک غیر قابل استفاده می‌شوند در ایران نیز طی دهه های اخیر میزان فرسایش خاک افزایش قابل توجهی داشته اما در استان زنجان نیز این پدیده به سرعت در حال وقوع است و موجب از بین رفتن میلیون ها تن خاک با ارزش می شود.

در این میان فرسایش آبی یکی از انواع اصلی فرسایش خاک در مناطق خشک و نیمه‌خشک است که استان زنجان نیز جزء این مناطق به شمار می‌رود، به دلیل کم بودن پوشش گیاهی مناسب روی خاک، فرسایش سطحی ناشی از قطرات باران و فرسایش حاصل از رواناب بسیار شایع می باشد  که موجب می شود سالانه میلیون ها تن خاک از طریق فرسایش آبی از سطح حوزه های آبخیز استان جابه جا ‌شود و تولید محصولات کشاورزی را با مشکل روبه رو سازد.

پدیده فرسایش و در پی آن رسوب یکی از مشکلاتی است که در حال حاضر بیشتر کشورها از جمله ایران و استان زنجان با آن مواجه می باشند زیرا باعث شسته شدن تدریجی خاک می شود در نتیجه به تدریج از ضخامت خاک کاسته شده و در نهایت به طور کامل از بین می رود و در اثر این پدیده خاک هایی که در نتیجه‌ فرسایش آبی شدید از نقاط مرتفع‌تر به نقاط پست‌تر یا چاله‌ها و پشت سد‌ها منتقل می‌شوند، زمین هایی را به وجود می آورند هر چند اغلب این گونه زمین‌ها ممکن است زمین‌های رسوبی یا آبرفتی حاصلخیزی باشند، اما مقدار زمینی‌ که بر اثر رسوب و تجمع مواد به وجود می‌آید، در مقابل سطح‌هایی‌که خاک آن فرسایش یافته است، ناچیز و بی‌ارزش است.

بنابراین به منظور جلوگیری از تخریب و زیان‌های بیشتر و همچنین حفظ تعادل طبیعت باید با اقدامات سریع و جدی تا آنجا که ممکن است مانع از فرسایش آبی خاک شد زیرا این نوع فرسایش در کاهش حاصلخیزی خاک، کاهش آبهای زیرزمینی، پر شدن سریع سدها، ایجاد سیلابهای خطرناک و تاثیر مستقیم بر زندگی مردم به خصوص روستا نشینان و کشاورزان نقش مهمی در استان دارد.

با این حال در استان زنجان فرسایش خاک و عواقب آن کاملا مشهود است و برخی از روستاها به شدت تحت تاثیر فرسایش خاک در استان قرار گرفته اند زیرا روستای ایده لو واقع در زنجانرود پایین که در منطقه رسی و مارنی قرار گرفته است که در اثر ایجاد دره ای بزرگ روستا را در گذر زمان به دو نیم کرده است و در نهایت شدت پیشروی دره به حدی بوده است که موجب ترک روستانشینان از آن محل و انتقال به نقطه ای دیگر شده است اما مسئله همین جا تمام نمی شود زیرا بیش از یک سوم مراتع استان در مناطقی با شدت فرسایش بالا قرار گرفته اند که زندگی کشاورزان، دامداران و روستائیان را تحت تاثیر قرار می دهد و نیازمند اتخاذ تصمیماتی در ارتباط با پیشگیری از وقوع این پدیده است.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان در ارتباط با مطالعات انجام شده در زمینه فرسایش خاک در استان یادآور شد: مطالعات تفضیلی فرسایش خاک در ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی استان زنجان انجام گرفته است که بر اساس نتایج موجود در حدود ۱۱ تا ۱۴ تن در هکتار در سال خاک با ارزش استان فرسایش می یابد و از دسترس خارج می شود و این در صورتی است که میزان فرسایش خاک در سطح جهان حدود ۲ الی ۳ تن در هکتار در سال است و در کشور ما نیز زیر ۱۰ تن در هکتار در سال است به عبارتی میزان فرسایش در استان زنجان نسبت به میانگین جهانی و کشوری بالا است.

به گفته این مقام مسئول جابه جایی روستای ایده لو واقع در منطقه زنجانرود فقط به دلیل وقوع فرسایش خندقی و در نهایت دره ای نبوده است و عوامل دیگری همچون رانش زمین و سیلاب نیز رخ داده است و همین وقوع سیلاب موجب جابه جایی برخی از روستا ها در سطح استان نیز شده است.

وی با تاکید بر این که یکی از معضلات موجود در استان وجود دام مازاد بر مراتع است که میزان فرسایش را به شدت بالا برده و عواقب جبران ناپذیری بر طبیعت وارد می کند، افزود: برنامه ریزی هایی برای اخراج دام مازاد از مراتع استان انجام گرفته است تا از هدررفت خاک پیشگیری کند و در همین راستا نیز در طی بهمن ماه سال جاری ۸۰۰ واحد دامی غیر مجاز از مراتع استان اخراج شده اند.

جعفری با بیان این که مهم ترین نوع فرسایش در استان از نوع فرسایش آبی است که به عنوان یک تهدید محسوب می شود، خاطر نشان کرد: میزان فرسایش در مناطق رسی و مارنی به مراتب بسیار بیش تر است و این مناطق حدود ۳۶ درصد مراتع استان را تشکیل می دهند که همین عامل موجب می شود میزان فرسایش بالا تری را داشته باشند.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان اظهار داشت: شهرستان های خدابنده، ماهنشان، طارم و زنجانرود پایین در منطقه رسی، مارنی و بدلند واقع شده اند که در مناطق مذکور میزان فرسایش نیز چند برابر حد مجاز در کشور و استان است.

این مقام مسئول با بیان این که جهت حفاظت از خاک و کاهش میزان فرسایش اقداماتی در استان انجام گرفته است، ابراز داشت: پروژه کنترل سیلاب شهرستان ایجرود، پروژه پخش سیلاب ذاکر جاده طارم، سازه چند منظوره روستای صالح آباد خدابنده جهت پایدارسازی آب شرب و پخش سیلاب حوزه آببر شهرستان طارم از جمله اقدامات انجام گرفته است تا میزان فرسایش و هدررفت خاک در استان به حداقل برسد.