به گزارش «پایگاه خبری- تحلیلی پیام ملّت»نیاز به شناخت دانش و هویت هنر و تمدن گذشتگان و به ویژه حفاظت از ارزش های میراث فرهنگی گذشتگان از مهم ترین اهداف ایجاد موزه محسوب می شوند.موزه ها همواره یکی از جاذبه های توریستی به شمار می رفته اند. استان زنجان نیز در خود آثار و اشیای گران‌بهایی را جای‌داده که روایتگر فرهنگ و تاریخ گذشتگان است.

موزه باستان‌شناسی مردان نمکی 

موزه باستان‌شناسی مردان نمکی، درعمارت ذوالفقاری، در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان موسوم به محلة «دالان آلتی»در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد. این بنا ساختمان مسکونی و اداری حکمران وقت زنجان بوده که هم‌اکنون فقط عمارت بیرونی آن معروف به «عمارت محمود خان ذوالفقاری» باقی است.

 این خانه توسط سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) در اواخر حکومت قاجار بنا شده و پس از وی محمودخان در آن اقامت داشته است. با انتقال مجموعه آثار به‌دست آمده از معدن نمک چهرآباد، در سال۱۳۸۶موزه موقت مومیایی ها در این مکان شکل گرفت و در سال ۱۳۸۷نخستین موزه باستان‌شناسی استان زنجان در عمارت ذوالفقاری افتتاح شد. این موزه که از دو بخش باستان‌شناسی و مردان نمکی، تشکیل شده در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. 

در بخش پیش از تاریخ موزه ذوالفقاری، در دنیای ابزارهای مسی، مهر و اثر مهر مکشوفه از سُها چای تپه از توابع شهرستان ایجرود(مربوط به هزاره چهارم ق.م)، ظرف‌های سفالین نقش دار مربوط به هزاره پنجم ق.م (از کشفیات تپه نور سلطانیه)، انواع ظرف‌های سفالی، ابزارهای استخوانی، مهره‌های سنگی و پیکرک‌های سفالی مکشوفه از تپه خالصه خرمدره (مربوط به هزاره ششم قبل از میلاد) در گردوغبار روزگاران کهن غوطه خواهید خورد! 

در بخش تاریخی می‌توانید انواع ظرف‌های سفالی خاکستری رنگ عصر آهن(هزاره دوم و اول قبل از میلاد)، انواع ظرف‌های مکشوفه از قَره پُشتلو، دوسَران، روستای سُها و گورستان سَره جی زنجان مربوط به عصر آهن (هزاره  اول قبل از میلاد) و سکه‌های دوره ساسانی و اشکانی را ببینید و به گذشته‌های دور نیاکان‌مان پیوند بخورید. 

در حین بازدید می‌توانید اشیای مربوط به دوره اسلامی را شامل اشیاء مکشوفه از گنبد سلطانیه شامل کاشی‌های زرنگار، صلیبی، فقاع، دوات، پیه سوز و… (دوره  ایلخانی تا صفوی)، اشیای شیشه‌ای و سفالی (قرن ۵و۴ ﻫ.ق)، ظرف‌های دسته دار و لعابدار، ظرف‌های کتیبه دار (قرن ۷و ۶ﻫ.ق)، کاسه سفالی، کوزه سفالی لعابدار، انواع کتاب‌های خطی با موضوع دینی، ستاره شناسی و ادبیات، اسناد مربوط به ذوالفقار خان از دوران زند، تفنگ‌های دوره قاجار، سکه‌های اسلامی، انواع قلمدان لاکی با تصویر شاهان قاجار و ابزار کتابت، اسناد خطی قاجار مرتبط با زنجان از قبیل فرمان‌های شاهی، عقدنامه، وقف نامه، هبه نامه، مصالحه نامه، مبایعه نامه و… را ببینید.  

موزه رختشویخانه

موزه رختشویخانه دربافت قدیمی شهر زنجان، حدفاصل خیابان سعدی و داوود قلی در محله قدیمی عباس قلی خان قراردارد. این منطقه از شهر، پیش از ساخته شدن بنای رختشویخانه؛ محل جمع شدن هرز آبهای سطحی بوده و بنام بابا جمال چو قوری (گودال بابا جمال) شناخته می‌شد. رختشویخانه یکی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه شهر زنجان است که توسط علی اکبر توفیقی نخستین شهردار زنجان در سال ۱۳۰۷شمسی ساخته شده است.

 در زمان این شهردار بسیاری از خیابان ها، معابر و میادین زنجان سرو سامان یافت و بناهای مهمی در شهر به دستور او ساخته شد. بنای رختشویخانه در مدت کوتاهی (حدود ۱۵ماه) توسط دو برادر به نام‌های مشهدی اکبر(معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شد.

از نظر عملکرد، رختشویخانه بنایی کاملا منحصر به فرد است که از ابتدا با هدف محل شستن رخت و لباس برای بانوان احداث شده بود، به‌طوری که در هیچ‌یک از نقاط شهری و روستایی ایران مجموعه‌ای با این کارکرد شناسایی نشده است. احتمالا دلیل اصلی ساخت بنا ایجاد مکانی مناسب و امن برای زنان شهر بود که مجبور بودند در فصول سرد سال در کنار رودخانه‌ها و برکه‌های اطراف شهر اقدام به شستن لباس و ظروف نمایند. این بنا در تمام مدت شب و روز به‌صورت رایگان در اختیار شهروندان بوده است. 

بنای رختشویخانه شامل قسمت‌های مختلفی ازجمله محل سکونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شست و شو است. حیاط بنا به ابعاد ۱۲×۱۳متر درخت‌کاری شده و در جبهه شمالی آن واحد مسکونی کوچکی به مساحت ۶۰متر، جهت اقامت سرایدار ساخته شده است.

بخش دوم که سر پوشیده است در سطحی پایین‌تر از بخش اول قرار دارد وخود شامل سه قسمت است. بخش مخزن آب که تأمین آب آن از قنات قلعه چی میر بها الدین بوده. سطوح داخلی مخزن آب تا ارتفاع ۴متر دارای اندود آهکی است. احتمالا بنا می‌توانسته تا این ارتفاع پر از آب شود که در آن صورت مخزن، گنجایش حدود ۷۴۰مترمکعب آب را داشت. قسمت دوم فضای بزرگی مشرف بر سالن شست و شو است که روی بخشی از بام مخزن ساخته شده و به شاه نشین یا مباشر نشین معروف است.

 از این قسمت مسئول رختشویخانه بر همه مراحل شست و شو نظارت داشت. بخش سوم هم، سالن شست و شو به ابعاد ۶۳×۷/۱۳متر است که از طرح و ساخت جالب توجهی برخوردار است. محل شست و شو هم در کف سالن قرار دارد و از چهار حوضچه و مجاری آب تشکیل یافته است. این بنا در سالیان اخیر مرمت و باز‌سازی‌ شده و به شماره ۱۷۴۷در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 موزه صنایع‌دستی؛ در دل عمارت دارایی 

ساختمان اصلی موزه صنایع‌دستی زنجان، در سال ۱۳۱۶ شمسی به‌عنوان ساختمان دارایی ساخته شده است. طراحی و معماری این بنا توسط گروهی از معماران ارمنی با الهام از هنر معماری نوین اروپا انجام شده است.

 قاسمی درباره عمارت دارایی می‌گوید: «این عمارت در زمینی به مساحت ۱۸هزار مترمربع و پوشیده از درختان انبوه است که حوض سنگی دایره شکلی در وسط آن خود نمایی می‌کند.

ساختمان اصلی در سه طبقه و با استفاده از مصالح سنگ، آجر، سیمان، آهک و آهن ساخته شده است. نماکاری با آجر پنجره‌ها و تراس‌های متعدّد که با قوس‌های هلالی زیبا زینت داده شده که گویای تأثیر هنر معماری اروپا، در ایران است.»

در این موزه می‌توانید صنایع‌دستی فاخر زنجان از قبیل چاقو‌سازی‌، چاروق دوزی، گلیم، جاجیم و…. را ببینید. بی‌شک دیدن ظروف مسی و قلم زنی شده (دوره قاجار) و انواع آفتابه لگن مسی‌ (دوره قاجار) ساخت دستان هنرمندان زنجانی ،شما را مبهوت هنر مردم این دیار خواهد کرد.

 موزه سلطانیه

گنبد سلطانیه در حدود ۳۰۰کیلومتری تهران و در شهر سلطانیه، در نزدیکی زنجان واقع شده و از دور در میان دشتی سرسبز چونان نگینی آبی می‌درخشد. بنای گنبد سلطانیه که شاهکاری از معماری دوره اسلامی است به‌عنوان بلندترین گنبدآجری جهان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌است.

 این بنای آرامگاهی متعلق به الجایتو، حاکم مغول در قرن ششم هجری قمری است. سلطانیه به‌دلیل شگفتی‌های معماری، همچنان نام این شهر را زنده نگه داشت.

 گنبد عظیم سلطانیه به‌صورت یک هشت ضلعی بنا شده که گنبد آن به‌صورت نیم‌کره‌ای به ارتفاع ۵۴و قطر ۲۵متر روی این هشت ضلعی قرار گرفته‌است. گنبد به‌دلیل استفاده از کاشی‌های آبی رنگ، به مانند نگینی فیروزه‌ای درآمده‌ است.  

طبقه فوقانی و جدا از دهلیزهای داخلی گنبد سلطانیه، یکی از شاخص‌ترین بخش‌های آرامگاه است. این بخش بالکن‌هایی هشت‌گانه دارد که از ایوان‌های رو به بیرون شکل گرفته‌اند و  از تزئینات زیبایی از کاشی‌کاری، مقرنس، تسمه‌کشی، گچ‌کاری و تلفیق‌هایی از آجر و کاشی به همراه کتیبه‌های متعدد تشکیل شده‌اند. نورگیر‌های خارق‌العاده گنبد سلطانیه هر بیننده‌ای را مبهوت می‌کند.

برخی نورگیرهای این بنا را به ساعت آفتابی برای انجام امور مذهبی تشبیه کرده‌اند.

موزه گنبد سلطانیه، حاصل اشیای به‌دست آمده از چندین فصل کاوش و مطالعه است که شامل سکه، سفال، انواع مختلف کاشی و همچنین ظرف‌های دوره ایلخانی است.این موزه در داخل ارگ تاریخی و در ورودی اصلی مجموعه قرار گرفته است. قرار است فاز دوم راه‌اندازی این موزه به‌زودی اجرایی شود.

پیر احمد زهر نوش

  بنای معروف به پیر احمد زهر نوش امروزه در منتهی الیه جنوب شهر ابهر و در وسط میدان پیر قرار دارد. در حدود یک دهه پیش که شهر گسترش زیادی نداشت، انتهای خیابان ۱۷شهریور، منطقه بازی بود که بقعه پیر احمد در آن قرار داشت.

این بنا پس از توسعه شهر و احداث خیابان‌ها و معابر جدید، در وسط میدانی کوچک جای گرفت و پیرامون آن که در گذشته گورستان بود، به‌عنوان فضای سبز میدان درنظر گرفته شد.

 در هر صورت بعد از احداث میدان، بنای تاریخی پیر در وسط فضای سبز میدان که با نرده‌های آهنی محصور شده، قرار گرفت. این بنا در واقع بقایای مجموعه‌ای است که از دو بخش اصلی متصل و مرتبط با هم تشکیل شده است.

 بخش اول گنبد خانه‌ای مرتفع است که به‌دلیل وجود سردابه‌ای در آن، محل دفن یک یا چند شخصیت مهم بوده و بخش دوم فضاهای غرب و شمال غرب گنبد خانه که به گفته برخی پژوهشگران محل خانقاه و عبادتگاه بوده است. تصاویر باقی مانده بنا پیش از مرمت، نشان می‌دهد ساختمان گنبد خانه با وجود آسیب‌های وارده بر آن، پا بر جا بود. اما بخشی که به‌عنوان خانقاه معروف است، تا حدود زیادی تخریب شده و به‌صورت تلی از خاک در پیرامون بنا دیده می‌شد.

برخی متون تاریخی حکایت از وجود مشایخ و صوفیان زیادی طی قرون اولیه و میانی اسلام در ابهر داشته‌اند. بنابر این با توجه به اینکه ابوبکر عبدالله بن طاهر یکی از بزرگان مشایخ صوفیه بوده بسیاری از پژوهشگران معتقدند که بنای الحاقی به گنبد خانه از مراکز عبادتی بوده و به‌عنوان خانقاه صوفیان استفاده می‌شده است.»

موزه شهداء

موزه شهداء زنجان تحت نظارت بنیاد شهید استان در سال ۱۳۷۸ در خانه توفیقی افتتاح شد. بنای توفیقی در بافت تاریخی و قدیمی شهر در محله معروف به غربییه بالا که به محله خرابه رجی نیز مشهور بوده قرار دارد. این بنا از شمال غرب نزدیک به دروازه رشت و از جنوب نزدیک به دروازه قزوین می باشد. بنای توفیقی از بناهای اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی بوده و به شماره ۲۶۶۴ مورخ ۸۷/۱۲/۲۵ آثار ملی کشور رسیده است.
بنای توفیقی از نقطه نظر سبک معماری و سیاق تزئینی مصادیق الگوی تقارن و رایج در اواخر قاجار و اوایل پهلوی بوده و منزل اولین شهردار زنجان (آقای علی اکبر توفیقی) است.

موزه نسخ خطی زنجان
آرامگاه میرزا مهدی

بنای آرامگاه؛ محوطه ای به وسعت ۷۰۰ متر مربع دارای یک ورودی زیبا با پلان پنج ضلعی است. درچهار ضلع ورودی سکوهای نشیمن دارد و بالای طاق نماهای شمال شرق و شمال غرب مقرنس های گچی به رنگ آبی داشته است.آرامگاه از یک حیاط و ساختمانی در شمال آن تشکیل یافته است. ساختمان آرامگاه دارای دو ایوان ستوندار همسان در دو طرف ورودی و مجموعه فضاهایی در پشت ایوانها است.

موزه تاریخ طبیعی

موزه تاریخ طبیعی زنجان از جمله مكان­های فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، تحقيقاتی و نمايشگاهی می باشد كه می ­تواند علاوه بر شناساندن هر چه بيشتر زيست­ بومهای مختلف و گونه ­های حيات وحش و پوشش گياهی منطقه ارزش حفظ و نگهداری تنوع زيستی را نيز به اقشار مختلف مردم جامعه يادآوری نمايد.

موزه تاريخ طبيعی اداره كل حفاظت محيط زيست استان زنجان به منظور حفظ و در معرض نمايش گذاشتن گونه­ های جانوری و گياهی، سنگواره ­ها و نمونه ­هايی از برخی كانی­ ها و سنگ­های معدنی موجود در استان، در سال ۱۳۷۳ افتتاح گرديد.