تغييرات رويكردي در گفتمان شهروندي، درنهایت به تعريفي از شهروندي در قالب شهروندی فعال منجر شد كه به جای تعریف اين مفهوم به‌مثابه پايگاه حقوقي و مبتنی بر قلمرو مکانی، بر عامليت شهروندان به‌مثابه کنشگرانی در حوزه اجتماع، سیاست و دولت تاكيد دارد.

شهروندي فعال به معنای توانایی برای درگیر شدن در گونه‌هاي مختلف کنش‌های اجتماعی و سياسي با انگیزه تصمیم سازی و تاثیرگذاری و برمبنای فضایل اخلاقی و حقوق بشر است.

سيرِ تكوينِ شهروندی در ایران در قالبِ تعاملِ اغلب پرتنش ِ نیروهای اجتماعی و دولت که سابقه آن به بيش از يك قرن مي‌رسد، در نهایت منجر به شکل گیری نوعی از شهروندی شده است که ‌ پاسخگوی چالش‌ها و مشكلات اجتماعي و سياسي‌ِ امروزِ جامعه ایران نیست. ميزان تحقق شهروندي در جامعه ایران مطلوب نیست و ماهیت جامعه‌شناختی آن به صورتِ شهروندیِ مبتنی بر حقوق، از بالا و انفعالی است تا شهروندی ِ مبتنی بر مسئولیت ها، از پایین، فعال و متکی به حوزه عمومی.

 شهروندان ازدانش سیاسی، علاقه سیاسی،تعهد مدنی و قانون‌پذیری به عنوان ملزومات نرم افزاريِ تحقق شهروندي در سطح پایین برخوردارند و هم چنین نسبت به مهارت‌های مدنی و ابزارهای مشارکت اجتماعی و سیاسی موجود ناآگاهند و یا در صورت آگاهی، فضا و شيوه‌هاي مشاركتي فعلي را جهت پيشبرد منافع ذهني خود مناسب نمي‌دانند.

تعبیر سطحی از مسئولیت شهروندی در بین شهروندان، در کنار ناکامیِ تجربی در بیان اعتراض و انتقاد، ضعف حقوقِ مشارکتی و حقوقِ مطالبه‌گری که منجر به  احساس قوی بیگانگی از دولت شده‌‌ است، منجر به شکل‌گیری الگوهای کنش “انتقام‌جویی-قانون‌گریزی”، ِ”انفعالی” و “مشارکت‌جویی محدود” شده است. بدیهی ست ادامه این الگوها، گسترش حوزه فعالیت دولت و فضای عدم تحقق شهروندی را  بازتولید می کنند و شکاف بین شهروندان و دولت را گسترش می‌دهند تا شهروندان بیش از پیش خود را نسبت به مسایل جامعه ناتوان و سرخورده بدانند. چنین وضعیت شهروندی‌ای مانع از این شد که موج دموکراسی خواهیِ جدید سوار بر رشد آموزش، افزايش مشاركت اجتماعي-سياسي زنان و توسعه حوزه عمومیِ فضای مجازی نیز بتواند نویدبخش و کمک راهِ حرکت به سمت شهروندی فعال باشد.

راه حل اين مساِله نگاهي متفاوت به مفهوم شهروندي در ايران است كه حل مسايل جامعه را به دست خود آنها بسپارد. حرکتی به سمت نگرش برنده- برنده بین شهروندان و دولت که پویایی اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی، افزایش احساس مسئولیت اجتماعی و افزایش اعتماد اجتماعی را با تاكيد بر دموكراسي و حقوق بشر به ارمغان آورد.

مفهوم شهروندي فعال معادل یک عضويت کشف‌شده و اکتسابی است. نگاهی انسانی به شهروندی که میتواند، بین شهروندی و عضویت در اجتماع‌ها‌ی متفاوت، تنوع ِزیست جهان‌ها‌، تنوع هویت‌ها‌ی گروهی و قومی و پذیرش ارزش‌ها‌ی دموکراتیک و جهانی پیوند برقرار نماید.

به تعبیر هابرماس چنین شهروندی‌ای، سیاست را راه حل نهایی برای مساله تضاد نمی‌داند. بلکه با کشف مداوم و مفصل بندی دیدگاه‌ها‌ و هویت‌ها‌ی متضاد، بقا را بدون حذف تفاوت­ها و امکان اجماع خلاقانه را به دور از سلسله مراتب سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فراهم می آورد و از درون حوزه عمومي، بسترساز شكل‌‌گیری شبکه‌ای از روابط مساوات طلبانه شناخت و درک متقابل ميشود که کنش‌ها‌ی فعالانه افراد را هم ضروری و هم امكان پذير می نماید.