زینب سودی- در مباحث شهری و شهرسازی، شهر را  با تعداد بناها و ساختمان ها و خانه ها و پل ها و ساختارهای اجتماعی و اقتصادی و…تعریف نمی کنند بلکه این حضور انسان و ساختار مدنی شهر است که آن را هویت می بخشد. شهری که در آن روابط انسانی در فضای عمومی حرف اول را می زند، چرا که  فضاهای عمومی شهری یکی از عناصر ساختاری شهرها هستند که به دنبال توسعه شهرها به عنوان مهمترین جزء ساختار آن ، منعکس کننده روابط اجتماعی- فرهنگی در شهرهستند که می توانند بر کیفیت ارتباطات اجتماعی تاثیر بگذارند.

در واقع این  فضاهای عمومی شهری هستند که به عنوان بستر در برگیرنده تعاملات اجتماعی و روابط جمعی شهروندان در شهر و فعالیت های عمومی آنان حرکت به سوی پایداری اجتماعی که زمینه را برای حضور خودجوش شهروندان فراهم می آورند. برای همین  توجه به انسان و پاسخگویی به نیازهای  وی در تمامی ابعاد (کالبدی، رفتاری، اجتماعی و ادراکی) با ارتقاء سطح کیفیت فضاهای عمومی شهری، حضور مداوم شهروندان را به همراه خواهد داشت تا نقش جدی را در پایداری اجتماعی شهرها ایفا نمایند.

در این خصوص گفت و گویی را با دکتر مصطفی بهزاد فر عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی  دانشگاه علم و صنعت تهران داشتیم. ایشان دکتری طراحی شهری  را در سال ۷۶ در سیدنی و فوق لیسانس شهرسازی را  در سال ۶۵ از دانشگاه تهران را اخذ کرده اند . بخش هایی از این گفت و گو که  متوجه  و متمرکز بر ویژگی های شهر انسان محور است را می خوانید:

-مفهوم انسان محوری و به  تبع آن شهر انسان محور چیست ؟

مفهوم انسان محوری بر پاسخ دهی به شرایطی دلالت دارد که ویژگی و الزامات جسمی و روانی و فطری انسان پایه و اساس آن باشد و با اصول انسانیت سازگار باشد. شهر انسان محور  بر شرایطی از مکان با همستانی دلالت دارد که مقیاسی انسانی در ابعاد کارکردی اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی،نظری،عملیاتی- اجرایی، ادراکی، زیر ساختی، خدماتی، فرهنگی و فضایی برآن حاکم باشد و انسان و ارزش های او به عنوان اولویت در طراحی آن شهر محسوب شود.

وقتی داریم از شهر انسان محور حرف می زنیم از چه مولفه هایی باید حرف بزنیم ؟

شهر به صورت سازمند (ارگانیک) انسان محور بوده است . لیکن با حضور ماشین و در تداوم انقلاب صنعتی کم کم به شهر با  محوریت غیر انسان معطوف شد. لذا وقتی از شهر انسان محور سخن گفته می شود، بازگشت به ارزش های انسانی موضوع آن است. ارزش های انسانی هنجارهای کیفیت  محیطی هستند که به واسطه ابعاد مذکور در پاسخ به پرسش اول تعریف می شوند. برای مثال هنجارهایی مثل امنیت ، ایمنی، سرزندگی، زیست پذیری، اجتماع پذیری، کارایی، سازگاری، تنوع و پیاده محوری از مولفه ها آن است .

-چه اتفاقی افتاد که انسان دیگر در شهرسازی در اولویت قرار نگرفت و در سیطره نظام های اقتصادی و … در شهرها گیر افتاد؟

همان طور که در پاسخ به پرسش قبلی شما مطرح کردم ،پس از انقلاب صنعتی، به تدریج با حضور صنعت در حال توسعه به زندگی شهری، شهرو شهرسازی به طور عام ماشین محور شده و به وطور خاص خودرو محور شده است. به علاوه در همین راستا اقتصاد سوداگرانه برآمده از عصر صنعت و ماشین که عنوان کلی اقتصاد شهر مدرن را با خود  دارد بر شهرها مسلط شده اند. در همین امتداد شهر از اقتصاد انسانی که به اصطلاح کوچک است (با تأکید بر استعاره کوچک زیبا است ) فاصله گرفت.

-آنگونه که در ظاهر پیداست الان خیلی فاصله گرفته ایم از ویژگی هایی که قبلا با انسان ها عجین بوده  و در شهر و این آگاهی در اثر چه عواملی به زنده شدن مفهوم انسان محوری در شهرها شده ؟

علی رغم اخطارهایی که به ویژه از دهه ۱۹۳۰ شروع شد و پس از جنگ جهانی دوم تشدید شد، صنعت محوری و غیر انسانی شدن تداوم یافته است .غیر انسانی شدن اقتصاد موجب شده است که بهره برداری از انواع منابع به ویژه منابع طبیعی سیر رشد بی رویه را طی کند لذا شهر دچار انواع بحران ها شد که در دوبعد زیست محیطی و اجتماعی کاملا ملموس و محسوس است .

-با توجه به تعریف انسان در جهان بینی ما و جایگاه انسان در آفرینش و همچنین ویژگی های فرهنگی و اجتماعی کشور ما شهر انسان محور چگونه تعریف می شود؟

جهان بینی ایرانی و مفهوم نیکویی متکی بر اخلاق نیکو پایه گذاری شده و جهان بینی اسلامی، انسان را در محور فطرت تبیین می کند. این دو جهان بینی در جغرافیای ایران، انسان فطری در جستجوی تکامل انسانی را معنی دار  می کند. در این راستا شهر انسان محور شهری است که تحول سازندگی آن به ویژه در حوزه مکان سازی با فطرت انسان یا انسان فطری سازگار باشد.

-با توجه به لزوم برطرف شدن نیازهای انسانی در یک شهر انسان محور توجه به زنان در کجای این مقوله قرار می گیرد و توجه به نیازهای ویژه زنان چگونه و با توجه به چه عواملی صورت بگیرد؟

به طور عام زنان همانند مردان انسان هستند، بنابراین وقتی از شهر انسان محمور سخن گفته می شود نباید  تفاوت و تبعیضی  برآن قائل شد. اما به طور خاص از آنجا که غالب شهرها و مکان های شهری به ویژه مکان های همگانی بیرونی مردانه محور و یا مردسالارانه برنامه سازی، طراحی و ساخته شده اند ، اعتراض  به  عدم توجه به هویت خاص زنان به مثابه چالشی در عرصه  مکان سازی مطرح شده است . در این راستا تئوری های زیادی مطرح  است که برخی متعادل و برخی افراطی و تفریطی هستند. خلاصه کلام اینکه مکان های شهری میبایست  با الزامات و صفات هویتی خاص زنان چه به صورت روانی و چه به صورت جسمانی (کالبدی) سازگار شوند.

-نظام حقوقی و مدیریتی ما چگونه در این موضوع دخیل اند ؟ آیا خود عدم انعطاف مباحث حقوقی و قوانین  باعث سرگردانی نمی شود؟

نظام حقوقی و مدیریتی شهرسازی ایرانی، در رابطه با شهر انسان محور زمینه سازی مطلوبی انجام نداده است . در رابطه با شهر بانو محور نیز چندان کاری صورت نداده اند. چه در زمینه حقوق شهری و چه در زمینه آئین نامه و قواعد حقوقی و چه در ضوابط اجرایی شهرسازی که  در این زمینه اولاً باید کارهای پایه ای صورت گیرد و ثانیاً با معیارهای محلی، منطقه ای و ملی برنامه سازی ها و طراحی ها و اجرا نیز در راستای مربوطه باز تعریف شوند.

-در خود دانشگاه آیا نوعی عقب ماندگی از تحولات انسانی شهر ها وجود ندارد؟

همانگونه که قبلا گفته شد درباب  شهرسازی انسان محور چالشی فراگیر وجود دارد که هم دانشگاه و هم غیر دانشگاه را در همه ابعاد شامل می شود و این موضع فقط مختص دانشگاه نیست هرچند دانشگاه باید نقطه آغاز تحولات در شهرسازی باشد.

-انسان محوری در مدیریت و برنامه ریزی شهری چگونه باید نمود پیدا کند؟

انسان مداری موضوع اصلی شهر انسان محور است که متاسفانه همانطور که گفتم در پس مدرنیسم خودرو محوری جایگزین آن شده و حرکت خود انسان در شهر بدون الزمات ماشینی و صنعتی نایده گرفته شده که همین باعث نادیده گرفته شدن احساس انس و الفت با محیط شهر است که باید در مدیریت و برنامه ریزی و طراحی شهری با تعریفی درست از انسانیت و انسان محوری و نیازهای انسانی قدم های تازه برداشته شود.