پیام ملّت – حوزه پژوهش در دانشگاه آزاد اسلامی اهمیت بسیار  زیادی دارد و با توجه به کاهش دانشجویان ورودی براساس هرم جمعیتی کشور، دانشگاه در ریل اصلی خود قرار گرفته و به‌ سمت پژوهش‌های کاربردی و تولید ثروت از علم رفته است.

طی دو سال گذشته سیاست دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان رنگ و بوی کارآفرینی به خود گرفته است. رویکرد دانشگاه آزاد اسلامی در مراکز تحقیقاتی نیز ارائه خدمات به جامعه و تولید ثروت بوده که مرکز تحقیقات تاریخ و فرهنگ زنجان، ایلخان‌شناسی، مرکز تحقیقات معماری ایرانی ـ اسلامی و مرکز تحقیقات بهره‌وری، توسعه و کارآفرینی و نانوبیو تکنولوژی شامل این مراکز هستند.

دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان طی ۱۴ سال گذشته کار در حوزه فناوری نانو را با بیوسنتز نانوذرات طلا توسط باکتری‌ها آغاز کرده و با توجه به اینکه دانشجویانی در زمینه میکروبیولوژی، فیزیولوژی و بیوتکنولوژی و زیست جانوری در این دانشگاه فعال بودند، تصمیم گرفت مرکز تحقیقات نانوبیوتکنولوژی را نیز راه اندازی کند.

براین اساس، مجوز مرکز تحقیقات نانوبیوتکنولوژی در نیمه نخست مهر سال ۹۹ صادر شد و با توجه به ظرفیت بالای دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان این دانشگاه قطب نانوبیوتکنولوژی را نیز از آن خود کرد.

خبرنگار آنا برای اطلاع از جزئیات فعالیت‌ها، دستاوردها، مأموریت‌ها و برنامه‌های مرکز تحقیقات بیونانوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان گفتگویی را با مجتبی صلوتی رئیس این مرکز ترتیب داده است که مشروح این گفتگوی در پی می‌آید:

آنا: مرکز تحقیقات نانوبیوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان چگونه و چرا ایجاد شد؟

صلوتی: طی ۱۴ سال گذشته کار خود را در حوزه فناوری نانو با بیوسنتز نانوذرات طلا توسط باکتری‌ها آغاز کردیم و با توجه به اینکه دانشجویان مختلفی در زمینه میکروبیولوژی، فیزیولوژی و بیوتکنولوژی و زیست جانوری داشتیم، سال‌های بعد فعالیت‌مان را توسعه دادیم.

با توجه به وجود تخصص‌های مختلف در زمینه‌های مربوط به علوم نانومدیسین و نانوبیوتکنولوژی تزهایی را اجرا کردیم و دستاوردهای زیادی در زمینه چاپ مقالات ISI معتبر با اینفکت بالا، چاپ کتاب در انتشارات بین‌المللی مانند اشپرینگر و ثبت اختراع  داشته‌ایم.

مرکز نانوبیوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان چه  مأموریت‌هایی دارد؟

دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی سال گذشته که به دانشگاه آزاد اسلامی زنجان آمده بود در نشستی موضوع راه‌اندازی قطب نانوبیوتکنولوژی را با وی در میان گذاشتم.

طهرانچی در این نشست تأکید کرد با توجه به اینکه دانشگاه آزاد اسلامی زنجان ظرفیت لازم را دارد تا به‌عنوان قطب نانوبیوتکنولوژی کشور معرفی شود، این اجازه به ما داده شود تا زنجان را به‌عنوان قطب نانوبیوتکنولوژی مطرح و معرفی کنیم.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی از این طرح استقبال زیادی کرد؛ اما در عین حال عنوان شد که قبل از قطب علمی شدن باید مرکز تحقیقاتی مجوز لازم را گرفته باشد، دراینصورت می‌توان درباره قطب شدن اقدامات بعدی را انجام داد.

در آن نشست مطرح کردم از آنجایی که دانشگاه علوم پزشکی زنجان هفت، هشت سالی است که قطب نانوداروی کشور است و عضو هیئت مؤسس و عضو کمیته پژوهشی این قطب هم بوده‌ام؛ بنابراین از تمام مراحل قطب‌شدن آگاه هستم، به همین دلیل این درخواست را مطرح کردم که زنجان به‌عنوان قطب نانوبیوتکنولوژی کشور معرفی شود.

پس از نشست با دکتر طهرانچی طرح کسب و کار (BP) را نوشتیم و به تهران ارائه کردیم و بعد از بازدید مسئولان مربوط از امکانات دانشگاه برای راه‌اندازی مرکز نانوبیوتکنولوژی بالاخره مجوز مرکز تحقیقات نانوبیوتکنولوژی در نیمه نخست مهر سال ۹۹ صادر شد.

مرکز تحقیقات نانوبیوتکنولوژی چه مأموریت‌هایی دارد؟

صلوتی: پس از سال‌ها کار در زمینه علوم و فناوری نانو و چاپ مقالات و کتاب‌های مختلف و ثبت اختراع، مأموریت مرکز نانوبیوتکنولوژی را طوری تعریف کردیم که تحقیقات‌مان منجر به محصول و در نهایت تولید ثروت شود؛ بنابراین از زمانی که مجوز مرکز صادر شد، در حال برنامه‌ریزی برای ادامه کار روی پروژه‌هایی هستیم که در نهایت ما را به تولید محصول برساند.

با توجه به تجربیات لازم تحقیقات‌مان را روی چند بُعد متمرکز کرده‌ایم که مهم‌ترین آن طراحی و تولید نانوبیوسنسورها برای تشخیص بیماری‌های عفونی و سلول‌های سرطانی بوده است.  تحقیقات خود را روی بیوسنتز نانوذرات طلا و نقره، نانوداروهایی که موجب بهبود سریع‌تر زخم شود و تولید نانوواکسن‌ها هم انجام می‌دهیم.

به طور کلی هدف ما آن است که به قدری در زمینه‌های مختلف نانوبیوتکنولوژی پیشرفت کنیم که سازمان مرکزی به این نتیجه برسد که دانشگاه آزاد اسلامی زنجان را به‌عنوان قطب نانوبیوتکنولوژی کشور معرفی کند.

تاکنون چه فعالیت‌هایی در مرکز نانوبیوتکنولوژی صورت گرفته و چه دستاوردهایی وجود داشته است؟

صلوتی: مجوز این مرکز نیمه نخست مهر سال جاری صادر شده و بین دو تا سه ماه از صدور مجوز می‌گذرد. منتهی بیشتر فعالیت‌های ما از ۱۴ سال پیش در مرکز تحقیقات بیولوژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان صورت گرفته است.

مرکز تحقیقات بیولوژی در اکثر زمینه‌های مربوط به نانوبیوتکنولوژی فعال است که این موضوع دانشگاه و مرکز تحقیقات ما را از سایر مراکز تحقیقاتی متمایز و منحصربه‌فرد می‌کند؛ چراکه سایر مراکز تحقیقاتی اکثراً در دو، سه یا نهایتاً چهار شاخه مربوط به نانوبیوتکنولوژی مشغول هستند، در صورتی که ما کار را با توجه به تخصص‌های گوناگون، دانشجویان تحصیلات تکمیلی گوناگونی در اکثر قریب به اتفاق رشته‌های مربوط به نانوبیوتکنولوژی آغاز کردیم.

جایگاه پایان‌نامه‌های دانشجویی در مرکز نانوبیوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی

نتیجه سال‌ها فعالیت تولید بیش از ۶۰ تا ۷۰ مقاله ISI‌ و چاپ آنها در مجلات ISI با اینفکتور بالا، چاپ بیش از چهار کتاب در انتشارات بین‌المللی اینتک، اشپلینبرگ و الزبیر در زمینه‌های مختلف علوم نانوبیوتکنولوژی، ثبت دو اختراع در زمینه تولید نانوواکسن علیه باکتری سودوموناس آیروژنوزا و ثبت اختراع در رابطه با طراحی و ساخت یک نانوبیوسنسور برای تشخیص سرطان سینه بوده است.

طی این مدت توانسته‌ایم جوایز زیادی را از جشنواره‌های داخلی و جشنواره‌های خارج از کشور در مناسبت‌های مختلف دریافت کنیم. در این اواخر مقاله‌ای را به پنجمین جشنواره نانو ارسال کردیم که به‌عنوان مقاله برتر در گروه پزشکی انتخاب شد و خودم نیز به‌دلیل مجموعه فعالیت‌ها در زمینه‌های مختلف نانوبیوتکنولوژی در پنجمین جشنواره نانو تبریز به‌عنوان پژوهشگر برتر انتخاب شدم.

تعامل شما در مرکز نانوبیوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان با نهادها یا مراکز دولتی و خصوصی چگونه بوده و آیا منجر به انعقاد تفاهم‌نامه شده است؟

صلوتی:  از مجموعه تولید کاغذ در شرکت راشا کاسپین زنجان بازدید داشتیم و صحبت‌های اولیه را با مسئولان این مجموعه انجام دادیم، ؛ اما هنوز منجر به عقد قرارداد یا تفاهم‌نامه‌ای نشده است.

سعی می‌کنیم تیم‌های تحقیقاتی‌ را با توجه به تخصص‌های مختلف که می‌تواند منجر به تولید محصول و تجاری‌سازی باشد، تشکیل دهیم تا بتوانیم در آینده حرفی برای گفتن در این زمینه‌ها داشته باشیم.

جایگاه پایان‌نامه‌های دانشجویی و طرح‌های پژوهشی استادان در مرکز نانوبیوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

صلوتی: پایان‌نامه‌های دانشجویی بسیار خوبی در مرکز ما تألیف شده و به نتیجه رسیده است و بسیاری از دانشجویانی در مرکز تحقیقاتی بیولوژی مشغول به کار بودند، اکنون در دانشگاه‌های ایران یا سمت استادی دارند یا در دانشگاه‌های خارج از کشور به‌دلیل تخصصی که در علوم مختلف با نانوبیوتکنولوژی به دست آوردند، تدریس می‌کنند و دعوتنامه‌های زیادی برای این جانب درباره دانشجویان ارسال می‌شد که برای همکاری با مراکز تحقیقاتی خارج از کشور از آنها دعوت شده بود.

نحوه ارزیابی مرکز نانوبیوتکنولوژی با سایر مراکز تحقیقاتی متفاوت است

نکته مهم اینکه اکثر آنان دانشجویان دانشگاه آزاد بودند و توانستند به مراتب بالایی برسند. واقعاً استادان نقش فوق‌العاده‌ای در ارتقای سطح دانشجویان‌ دارند، دانشجویانی داریم که در دوره کارشناسی ارشد با حداقل سه یا چهار مقاله ISI و اینفکت‌های بسیار خوب فارغ‌التحصیل شده‌ و توانسته‌اند به جایگاه‌های خیلی خوبی دست پیدا کنند و این مهم می‌تواند به دانشجویان دانشگاه آزاد اعتماد به نفس دهد.

دانشگاه آزاد اسلامی زنجان می‌تواند در این زمینه‌ها الگو باشد و اکنون توانسته در برخی علوم پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. طی بررسی‌های صورت گرفته به این نتیجه رسیدیم که دانشگاه آزاد اسلامی زنجان از بسیاری از دانشگاه‌های دولتی جلوتر است، به‌طوری‌که دولتی‌ها در بسیاری از زمینه‌ها از مرکز تحقیقاتی ما برای ادامه تحقیقات خود مشاوره می‌گیرند.

ارزیابی شما از ادامه فعالیت مرکز نانوبیوتکنولوژی چگونه است؟

صلوتی: باید نحوه ارزیابی فعالیت مراکزی مانند نانوبیوتکنولوژی و بیوتکنولوژی با سایر مراکز تحقیقاتی که بیشتر به ارائه خدمات و فعالیت‌های مهندسی مشغول هستند، متفاوت باشد.

اکنون تمام مراکز دنیا در زمینه‌هایی مانند داروهای ضد سرطان و تولید واکسن مشغول به فعالیت هستند ما نیز در دانشگاه آزاد اسلامی زنجان روی این اهدف فعالیت و سرمایه‌گذاری می‌‌کنیم.

درست است که فعالیت‌مان را برای تولید محصول گذاشته‌ایم؛ اما واقعاً رسیدن به محصول طی یک سال به نتیجه نمی‌رسد. در همین مدت کوتاه توانسته‌ایم سه مقاله ISI با اینفکت بالای سه و چهار به نام مرکز تحقیقات نانوبیوتکنولوژی چاپ کنیم، یعنی از نظر تولید علم مشکلی نداریم؛ اما از نظر تولید ثروت این امکان‌ وجود دارد که به تولید محصول برسیم و شاید یک دوره چندساله باید طی شود.

آیا موفق شده‌اید واکسن یا دارویی برای بیماری کرونا تولید کنید؟

صلوتی: متأسفانه خیر. چون کار با ویروس، امکانات و تخصص‌های خاصی را می‌خواهد که متأسفانه مرکز ما نه آن امکانات را دارد و نه تخصص‌های لازم را. واقعاً اگر این امکانات بود، شاید مرکز ما حرف زیادی برای گفتن در این زمینه‌ها داشت، به‌دلیل اینکه ما تا به حال توانسته‌ایم چند نانوواکسن را معرفی کنیم.

آخرین نانوواکسن در رابطه با باکتری سودمومونوس آئروژینوزا طراحی و این طرح برنده جوایز بین‌المللی مختلفی شد، جوایز برگزیده، ویژه، تندیس طلا، مدال طلا و در کشورهای مانند کره‌جنوبی، روسیه و ترکیه توانسته جوایز مختلفی را ببرد.