زهرابیات – قصه پرغصه کم آبی در استان زنجان در این روزها آنقدر تکراری شده که حتی مردم دیگر از گفتن آن خسته شده‌اند. کمبود آب برای کشاورزی از یک سو و معضل و مشکلات آب آشامیدنی در بیش از ۱۲۰ روستای استان از دیگر سو، مهاجرت و حاشیه‌نشینی را در سال‌های اخیر به دنبال داشته است.

کاهش ورودی آب به سفره‌های زیرزمینی، برداشت‌های غیرمجاز و استفاده از روش‌های آبیاری نادرست عواملی است که با توجه به کاهش بارندگی در استان تشدید خشکسالی را افزایش داده است. تداوم خشکسالی لطمه جبران ناپذیری را به استان وارده کرده و مشکلات زیادی را برای جامعه بشری به ارمغان آورده است.

استان زنجان به دلیل واقع شدن در منطقه نیمه خشک با حوادث طبیعی مختلف از جمله خشکسالی مواجه است که این امر سبب از بین رفتن بستر اشتغال شده و فعالیت روز‌مره مردم اغلب روستاهای این منطقه رو به خاموشی گراییده و آثار حیات هر لحظه ضعیف‌تر می‌شود چراکه شغل اغلب روستانشینان کشاورزی و دامداری بوده اما عدم بارندگی به میزان نرمال حتی سبب خشک شدن پوشش گیاهی در مراتع و در نهایت کمبود علوفه برای دامداران شده است.

از بین رفتن درختان، بیکاری کشاورزان و روی آوردن به شغل‌های کاذب، مهاجرت درصد قابل‌توجهی از ساکنین روستاها تنها بخشی از پیامدهای خشک‌سالی مداوم در استان بوده است. خشکسالی رنج دردآوری را برای مردمی که مدتی از عمر خود را در روستا گذرانده‌اند یا هم‌چنان می‌گذرانند باعث شده است.

در نگاه کلان رفع مشکلات آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعت دولت را مکلف می‌کند که نگاه ویژه‌ای با این مسائل داشته باشد. با این وجود در چند سال گذشته بحران آب، تأمین آب کشاورزی و تأمین آب آشامیدنی در بسیاری از استان‌های کشور با مشکل جدی روبه‌رو بوده است و استان زنجان نیز از این امر مستثنا نبوده است.

با این حال مشکل آب در استان زنجان چه در بخش شرب و چه در بخش کشاورزی به حدی بالا است که نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی نیز همواره به این موضوع واکنش نشان داده و خواستار رسیدگی به بحران آبی در استان هستند.

در این خصوص مصطفی طاهری نماینده مردم زنجان و طارم نیز در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه متاسفانه یک عقب ماندگی زیادی در استان زنجان در سال‌های گذشته به وجود آمده است گفت: ۹۵ درصد آب صنعت استان زنجان از دشت‌های ممنوعه تامین می‌شود. همینطور ۸۰ درصد آب شرب استان هم از دشت‌های ممنوعه تامین می‌شود؛ در حالی که این میزان در استان‌های دیگر حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد است ولی به خاطر عدم مدیریت و ضعف مدیریتی برداشت‌های بی‌رویه آب در استان از دشت‌های ممنوعه نسبت به میانگین کشوری بسیار بالاست.

وی با اشاره به اینکه استان زنجان به لحاظ بهره‌مندی از آب عقب‌ماندگی‌های جدی دارد، تصریح کرد: اگر کلیه سد‌های موجود که نیمه تکمیل هستند به بهره‌برداری برسند می‌توانند تا حدودی نیاز آبی استان را تأمین کنند اما با این وجود باز هم کمبود وجود خواهد داشت.

نماینده مردم زنجان و طارم در مجلس با بیان اینکه شهرستان طارم هم‌اکنون به لحاظ آب شرب و صنعت حدود ۵ میلیون متر مکعب کمبود دارد، خاطر‌نشان کرد: با وجود ۳۲ هزار هکتار اراضی آبی در این شهرستان کشاورزی نیز با چالش دسترسی با آب مواجه شده است چرا که به میزان ۳۰ میلیون متر مکعب با کمبود آب مواجه است و امسال شرایط بحرانی‌تر است چون میانگین بارندگی نسبت به بلند مدت بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است.

همین طور سید البرز حسینی نماینده مردم خدابنده در مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به اینکه موضوع آب به یکی از مباحث مهم و چالشی تبدیل شده است بطوری که شکل بحران آب جدی است و همگان در جریان این موضوع قرار دارند، گفت: کمیسیون عمران به منظور حل مشکل آب در سطح کشور بخشی از اعتبارات را به این حوزه   اختصاص داده است و از دستگاه‌های متولی حوزه آب استان درخواست می شود  برای حل مشکلات آب شرب اقدامات عملیاتی انجام دهند.

وی با تاکید براینکه تامین آب شرب شهرستان خدابنده از سفره‌های زیرزمینی انجام می‌شود اظهار داشت: این شهرستان چهار منبع آبی خوب دارد که متاسفانه استفاده‌ای نمی‌شود با این حال بعد از تلاش‌های بی‌وقفه تخصیص آب سد تالوار از وزارت نیرو اخذ شده اما این اتفاق تنها بر روی کاغذ انجام شده و برای عملیاتی شدن آن باید پروژه تعریف شود تا تامین آب به صورت پایدار در بخش زیادی از منطقه خدابنده اتفاق بیفتد.

عضو کمیسیون عمرانی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه با تامین آب مورد نیاز بخشی از شهرستان خدابنده از سد گلابر در دستور کار قرار دارد ادامه داد:  سهم شهرستان خدابنده باید از این سد داده شود و به جد این موضوع در دستور کار قرار گرفته است.

نماینده مردم خدابنده در مجلس شورای اسلامی گفت: در زمان حاضر زنگ خطر مشکل آب به صدا درآمده و امروزه این بحران شبیه به مسائل امنیتی شده و در این میان خدابنده به لحاظ منابع آبی وضعیت خوبی ندارد و این موضوع بارها در جلسات مختلف در حضور مسوولان استانی اعلام شده است.

از سویی دیگر اسماعیل افشاری، مدیر عامل آب منطقه‌ای استان زنجان در این خصوص با اشاره به اینکه میزان بارندگی‌ ها در سطح استان نسبت به بلند مدت قریب به ۵۰ درصد کاهش دارد گفت: کاهش بارندگی‌ها از یک سو و استفاده بی‌رویه از منابع آبی در بخش صنعت و کشاورزی از سویی دیگر سبب شده تا مشکلات تامین آب در سطح استان بیشتر نمود یابد.

وی با بیان اینکه تعیین تکلیف چاه های غیرمجاز از جمله اقدامات شرکت در جهت جلوگیری از برداشت غیرمجاز است افزود: مسئولان شرکت آب منطقه‌ای با جدیت تمام  و با همراهی مراجع قضایی و نیروی انتظامی با متخلفان منابع آبی در استان برخورد می‌کنند. با این حال ذکر این نکته ضروری است که از ۷ دشت در سطح استان ۵ دشت به لحاظ برداشت منابع آب زیرزمینی به دشت بحرانی تبدیل شده است که در بین این دشت ها ابهر ، سجاس زرین آباد و قیدار جز پنج دشت ممنوعه استان محسوب می‌شود.

افشاری با بیان اینکه ۱۱۰۰ میلیون مترمکعب آب زیرزمینی در استان استفاده می شود که این موضوع سبب افت سطح برخی دشت های استان به حدود ۱٫۵ متر در سال شده است، گفت: ابهر بحرانی‌ترین دشت استان بوده و میزان افت سالیانه این دشت یک متر و ۴۰ سانتی‌متر است.

وی تصریح کرد: ورودی آب سد گلابر نسبت به سال گذشته ۶۳ درصد، سد تهم ۷۰ درسد، کینه ورس ۵۸ درصد و تالوار ۶۸ درصد کاهش دارد و این زنگ خطری برای استفاده بی رویه آب است.

به گفته مدیر عامل آب منطقه‌ای زنجان، تاکنون درقالب طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی ۳ هزارو ۷۰۰ حلقه از چاههای غیر مجاز پر و مسلوب المنفعه شده است.

همین طور علیرضا جزءقاسمی، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان با بیان اینکه تامین آب شرب سالم مهم‌ترین رویکرد شرکت آب و فاضلاب است، گفت: تامین آب روستاهای زنجان از چاه، قناب و چشمه است به طوری که ۳۶۴ چاه، ۲۴۰ قنات و ۱۵۸ چشمه برای تامین آب روستاهای زنجان پیش‌بینی شده است.

وی با بیان اینکه ۶۱۵ روستا در سطح استان تحت پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب استان قرار دارند، عنوان کرد: ۱۷۰ روستا در سال‌جاری در سطح استان با مشکل تامین آب شرب مواجه است و به ۱۲ روستا از طریق تانکر آبرسانی می‌شود.

جزءقاسمی با اشاره به تلاش شرکت آب و فاضلاب برای رفع مشکل روستاهای دارای مشکل تصریح کرد: برای رفع مشکل آبرسانی به روستاها هم‌اکنون ۹۴ پروژه آبرسانی در روستاها اجرایی می‌شود.

از سویی دیگر محمدرضا رحمان نیا با اشاره به اینکه از اول مهرماه سال گذشته تا ۱۰  مرداد ماه سالجاری بارش‌ها در استان بیش از ۲۰۹ میلی متر ثبت شده که نسبت به میانگین بلند مدت ۳۴ درصد کاهش و نسبت به مدت مشابه سال گذشته هم ۴۹ درصد

کاهش دارد، ابراز داشت: استان زنجان با ۱۰۷ میلی متر کاهش بارش مواجه است و به لحاظ بارندگی زنجان رتبه ۲۰ کشوری را دارد.مدیرکل هواشناسی استان زنجان با بیان این که در طول مدت مذکور طارم کمترین بارش‌ها را داشته و کمترین بارش هم مربوط به شهرستان زنجان با ۱۶۷ میلی متر است، گفت: با توجه به اینکه میزان بارش ها در سطح استان با کاهش مواجه است از هم‌استانی ها در خواست داریم نهایت دقت را در استفاده از آب داشته باشند.

با تمام این‌ها با توجه به کاهش میزان بارندگی‌ها در سال آبی کنونی، وضعیت آب‌های سطحی و سفره‌های آب زیر‌زمینی رو به وخامت رفته است. این در حالی است که اغلب روستا‌های استان نیز در بیشتر ایام سال با مشکل عدم تامین آب شرب مواجه است که همواره مسائل مختلفی را پیش پای روستانشینان و کشاورزان قرار

داده است.

بنابراین حفاظت از ذخایر آب‌های سطحی و زیرزمینی باید به عنوان یکی از مهمترین برنامه‌های ارگان‌های ذیربط باشد چرا که برداشت‌های بی‌رویه آب زنگ خطری برای تمام جوامع انسانی و حتی موجودات زنده استان است و گذر از خط قرمز آب سبب خشک شدن تمام چاه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها شده و در نهایت پدیده فرونشست زمین را در پی خواهد داشت. این در حالی است که اگر استفاده بی‌رویه آب خصوصا توسط بخش صنعت و کشاورزی به همان شیوه قبل و بدون مدیریت صحیح ادامه‌دار باشد می‌تواند تمام منابع آبی استان را به یغما ببرد و شرایط را بسیار بغرنج‌تر از حال حاضر کند.