هدایت‌گری هدف بعثت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم):

حجت الاسلام مهران آدرویش-مبعث از ريشه‌ى (ب ع ث) است و چند معنا برای آن شده که يكى از معانى آن ارسال (فرستادن) است.
از دیگر معانى که برای مبعث شده است «احياء» (زنده كردن) و «اثاره» (برانگيختن مردگان) می باشد (لسان العرب ج‌۲، صص‌۱۱۶ و ۱۱۷).

دوشنبه ۲۷ رجب سال چهلم عام الفیل روز مبعث و درحقیقت، نقطه آغازین اسلام است. بعثت تنها نعمتی است که خداوند به خاطر آن بر سر مومنین منت نهاده است؛ لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آَيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ؛ همانا خداوند بر مومنين منت نهاد و رسولي از ميان خودشان برگزيد تا آنها را تزكيه كند و كتاب و حكمت را به آنها تعليم دهد (آل عمران ۱۶۴).

اگر چنانچه بخواهیم بعثت پیامبر را خلاصه کنیم می‌توانیم در برخی بیانات خود حضرت که به عنوان وحی در اختیار ما است هدف بعثت را بیابیم. بعثت پیامبر اسلام (صل الله علیه و آله) و هدف آن خلاصه شده است در این آیه قرآن کریم که «هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین»؛ هدف این بعثت، تربیت، تذکیه، تعلیم و آموزش برای انسان‌ها است در ارتباط با آنچه سعادتشان در آن است. یا در آیه «هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله ولو کره المشرکون»؛ اوست که فرستاده است پیامبرش را برای هدایت‌گری و دین حق و مجموعه‌ای از حقایق که برای رستگاری بشر و راهنمایی انسان‌ها کاملا توانا است.

هدف بعثت پیامبر گرامی اسلام مسئله هدایت‌گری در اعتقادات، اخلاق، رفتار و همه شئون زندگی انسان‌ها است که مجموعه حقایق سعادت‌بخش را در اختیار همه گذاشته‌ است. اگر بشر بخواهد روی سعادت را ببیند باید از این مکتب پیروی کند که از ناحیه خدا است و در ارتباط با علم لایتناهی و علم بی‌خطا است، همچنین از افکار و آراء دیگران که در مقابل این مکتب قرار می‌گیرد کاملا پرهیز کند تا روش صحیح را در جهت سعادت خود انتخاب کرده باشد.

مهمترین روز در تاریخ بشر

فی الواقع مبعث مهم‌ترین روز در تاریخ بشر است؛ زیرا در این روز شخصیتی از طرف خداوند مأموریت یافته است تا عالی‌ترین برنامه را در اختیار بشر بگذارد تا او بتواند راه تکامل خود را به خوبی طی کرده و در خیر و سعادت قرار گیرد و همچنین زحمات انبیاء گذشته در جهت هدایت گری حفاظت شده و برنامه‌های تکامل انسان‌ها در آینده، نقش مهم خود را ایفا کند.

اصل بعثت چیست؟ نزول وحی یعنی چه؟ این ها از اموری هستند که سربسته و دربسته باقی می ماند. آنچه که ما از بعثت می توانیم بفهمیم، برکاتی است که از این پدیده حاصل شده است. اکنون برای اینکه بویی از مقام بعثت برده باشیم به سخنان خداوند در مورد رسول خدا که مبعوث از طرف او است نگاهی بیندازیم تا حضی ولو ناچیز از معنا و مفهوم آن ببریم:

وَلَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ (التكوير:۲۳) – وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَى (النجم ۷) رسول خدا جبرئیل را در افق مبین و افق اعلی دید. لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَّفْسَکَ أَلَّا یَکُونُواْ مُؤْمِنِین؛ (اى رسول ما) تو چنان در اندیشه هدایت خلقى که خواهى جان عزیزت را از غم اینکه ایمان نمى‏ آورند هلاک سازى. ثُمَّ دَنا فَتَدَلّي فَکانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى(النجم ۸/ ۹)

عَلَّمَ الانسان مالم یَعلَم (العلق ۵)؛ به آدمى آنچه را که نمى‏ دانست تعلیم داد. وَ إِنَّ لَک لاَجْرا غَیرَ مَمْنُونٍ وَ إِنَّک لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ؛ توای پیامبر دارای اخلاق بزرگی هستی و اجر نامحدود داری (قلم ۳، ۴) و …

وظایف کلی ما نسبت به نعمت بی بدیل مبعث:

ایمان به خدا (توحید) و پیامبر (نبوت) و یاری خدا (کمک در برقراری احکام الله) و بزرگ دانستن جلال و عظمت خدا (توقّروه) و تسبیح شبانه روزی خدا (تسبحوه)؛ یعنی درکتان به آنجا برسد که بفهمید هر چه درک می کنید باز خدا را آن چنان که بایست درک نکرده باز او منزه است از آنچه شما درک کرده اید یعنی برتر و والاتر است.

وظایف کلی ما در قبال مبعث است همان است که خداوند در سوره فتح/۹ فرموده:

إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا ِلتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا؛ ای پيامبر ما تو را گواه و بشارتگر و هشدار دهنده ‏اى فرستاديم تا به خدا و فرستاده ‏اش ايمان آوريد و او را يارى كنيد و ارجش نهيد و [خدا] را بامدادان و شامگاهان به پاكى بستاييد.

وظایف دیگر در سوره والعصر تبیین شده است؛ سوگند به عصر (عصر بعثت، یا مطلق زمان و یا عصر ظهور امام زمان) که همه انسان‌ها ضرر کرده، زیان‌کار بوده و از گذشت عمر سودی نمی‌برند مگر آنان که اهل ایمان بوده و گرایش به حق پیدا کنند و بر اساس این گرایش کار نیک انجام داده، یکدیگر را به حق و درستی توصیه کرده و یکدیگر را به استقامت در راه حق وا دارند. به خوبی مشخص است که وجود پیامبر گرامی اسلام و بعثت ایشان در راستای این است که مردم در جهت ایمان به خوبی‌ها و حقایق و اساسا ایمان به پروردگار قرار گیرند و بر اساس آن کارهای نیک انجام داده و در دستگیری از یکدیگر در جهت حق غفلت نکنند و نیز در ارتباط با حق یکدیگر را سفارش کنند و این بعثتی است که در ارتباط با چنین حقایق ارزنده‌ای در تلاش بوده و پیامبر گرامی اسلام آن را در همه ابعاد ذکر شده در اختیار جهانیان گذارده است.

پیام مهم بعثت، تحول است؛ تحول و چرخش کامل از همه انحراف ها و بدی ها به سوی نیکی ها و ارزش های اسلامی و قرآنی که ره آورد بعثت است. پیام بعثت، تلاش همیشگی و خستگی ناپذیر است. ما مسلمان ها وظیفه داریم در هرجا و هر زمان که هستیم، محیط خودمان را از آلودگی، سستی، تبعیض و پلیدی پاک کنیم و دنیا را به محیطی امن و پاک تبدیل کنیم تا در پرتو آموزه های آسمانی رسول خدا در دنیا و آخرت، دل شاد و پیروز باشیم.

ره آورد و نتایج مبعث (بعثت چه چیز به ما می دهد؟):

الف) توحید؛

بعثت با توحید آغاز می شود؛ قال النبی: یا قومی! قولوا لا اله الله تفلحوا ای قوم من! بگوئید الهی جز خدا وجود ندارد تا به رستگاری دنیا و آخرت نائل آئید. (بحار الانوار، ج۹، باب اول، ص۱۴۳) کما اینکه اولین امری که در زمین پیدا شد توحید بود چون اولین کسی که در زمین پیدا شد حجت خدا بود و البته آخرین امر هم که از زمین برچیده می شود توحید است؛ چون آخرین نفر هم حجت خدا است و زمین هرگز از حجت خالی نبوده، نیست و نخواهد بود.

و با ولایت انسان کامل اتمام نعمت و اکمال دین می یابد؛ الْيَوْمَ اكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَاتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتى وَرَضيتُ لَكُمُ الْاسْلامَ ديناً(مائده ۳) و با فناء فی الله و بقاء بالله از کانال وجودی انسان کامل جاودانه می گردد. ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى سپس نزديك آمد و نزديكتر شد تا [فاصله ‏اش] به قدر [طول] دو [انتهاى] كمان يا نزديكتر شد.(النجم ۸،۹).

و توحید یعنی در نظام هستی جز خدا وجود ندارد و هرچه هست تجلیات و آیات خداوند سبحان است و همه چیز عین فقر و تنها خداوند غنی بالذات است؛ و به قول حافظ (ره)

این همه عکس می و نقش مخالف که نمود / یک فروغ رخ ساقی است که در جام افتاد

علی ای حال بازگشت تمام مبانی عقیدتی، اخلاقی و احکام در اسلام به توحید است و توحید بزرگترین دست آورد مبعث است. (در بند معرفت نفس توضیحات تکمیلی در باره توحید عرض خواهد شد)

ب) تکامل اخلاق؛

اِنِّی بُعِثتُ لِاُتِمِمُ مَکارِمُ الاَخلاق؛ به‌راستی که من مبعوث شدم تا شرافت‌های اخلاقی را کامل و تمام کنم (بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، ج ۱۰، ص ۳۲۳، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، ۱۴۲۴ق) با توجه به سیره رسول اکرم مقصود از مکارم و قله های اخلاق جواب بدی را با خوبی دادن است (الا اینکه خوبی و بدی نزد او یکسان باشد یا پای مسائل اجتماعی و حقوق دیگری در میان باشد که در آن صورت جای برخورد عادلانه است).

مكارم الاخلاق، به معني كرامت نفساني و شرف و فضايل انساني و رفتارها و كارهاي خيري است كه ريشه در اعماق جان داشته باشد.

ج) اطلاعات دست نایافتنی:

هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الأُمِّيّينَ رَسولًا مِنهُم يَتلو عَلَيهِم آياتِهِ وَيُزَكّيهِم وَيُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَالحِكمَةَ وَإِن كانوا مِن قَبلُ لَفي ضَلالٍ مُبينٍ (الجمعه، آیه ۲) و کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.

در آیه شریفه یادشده، هدف بعثت در سه امر خلاصه شده است: یکی جنبه مقدماتی دارد و آن، تلاوت آیات الهی است که با تلاوت آن، جهان تازه ای پیش چشم جهانیان باز شد و مردم با حقایق زندگی آشنا شدند. دو قسمت دیگر؛ یعنی تهذیب و تزکیه نفس و تعلیم کتاب و حکمت، دو هدف بزرگ و نهایی را تشکیل می دهد.

انگیزه بعثت نبی اکرم برای این است که قرآن کریم در دسترس همه قرار بگیرد و همه از او به اندازه سعه وجودی و فکری خودشان استفاده کنند. گرچه همه عالم آیات حق تعالی هستند لکن قرآن کریم فشرده ای از تمام خلقت و تمام چیزهایی است که در بعثت باید انجام بگیرد (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَقَ. خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ. اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ. الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ. عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَم)، قرآن کریم یک سفره ای است که خدای تبارک و تعالی به وسیله پیغمبر اکرم در بین بشر گسترده است که تمام بشر از آن هر یک به مقدار استعداد خودش استفاده کند.

مقصود از الأُمِّيّينَ افراد بی سواد نیستد؛ بلکه اطلاعاتی در قرآن هست که همه (حتی ملاصدراها و بوعلی ها) در برابر آن الأُمِّيّينَ هستند. اطلاعاتی که با عقل و تجربه و… به دست نمی آیند و تنها از عهده وحی بر می آید. استاد شهید مرتضی مطهری ره در این رابطه چنین می گوید:

«دین یک رسالتی دارد که این رسالت از غیر دین ساخته نیست؛ یعنی از عقل و علم و فکر بشر ساخته نیست… و آن عبارت است از ارائه نشانه هایی از انسان و جهان. دین حقایقی را بیان کرده بعد بشر رفته است ببیند قضیه از چه قرار است و نشانه هایی بر صدق و تاییدش پیدا کرده است. یکی از آن حقایق تغییر بینش ما درباره جهان است مثلا وحی درباره جهان به ما اینجور می گوید: سبح لله ما فی السموات و الارض؛ تمام ذرات هستی زبانشان به تسبیح خدا گویاست ولی شما نمی فهمید. یا در مورد انسان می گوید: فانه یعلم السر و الاخفی؛ خدا از راز و پنهان تر از راز آگاه است؛ راز آن است که خودت آگاهی و دیگران نه اما پنهان تر از راز آن است که خودت هم از آن خبر نداری و کنت انت الرقیب علی من ورائهم و الشاهد لما خفی عنهم؛

نه تنها روح انسان که خود جهان هم همینطور است ما مقداری از جهان را داریم می بینیم مقدار بیشترش مخفی و پنهان است. رسالت دین آشنا کردن ما با مقدار بیشتری از نطام برون و درون است که از نگاه ما پنهان است» (آشنایی با قرآن ج ۴، ص ۱۸۴ تا ۱۹۶).

و) تزکیه؛

و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه؛ این شاید غایت این تلاوت باشد، تلاوت می کند برای تزکیه و برای تعلیم و برای تعلیم همگانی، تعلیم همین کتاب و تعلیم حکمت که آن هم از همین کتاب است. پس انگیزه بعثت نزول وحی است و نزول قرآن است و انگیزه تلاوت قرآن بر بشر این است که تزکیه پیدا بکنند و نفوس مصفا بشوند از این ظلماتی که در آنها موجود است تا اینکه بعد از اینکه مصفا شدند ارواح و اذهان آنها قابل این بشود که کتاب و حکمت را بفهمند.

آدم اگر پاک نشود آلوده است و این آلودگی روح و ذهن و فهم افراد را بیمار می کند و این بیماری باعث می شود که نتواند درست ببیند. اگر علیرغم اینکه عالم واحد است اما فلاسفه چندین تفسیر از آن ارائه می دهند بخاطر این است که اکثر آنها بیمار هستند. انسانی که بیمار است، تب دارد هذیان می گوید از حضور گاو در اتاق می گوید در حالی که گاوی در اتاق نیست اما او اینطور می بیند لذا شرط فهم حقیقت طهارت است و این کتاب برای تزکیه آمده تا آهسته آهسته فهم انسان را با حقایق آشنا سازد و بقول قرآن؛ لا یمسه الا المطهرون حقیقت را جز پاکان و اهل تزکیه نمی یابند.

«انگیزه بعثت این است که ما را از این طغیان ها نجات دهد و ما تزکیه کنیم خودمان را، نفوس خودمان را مصفا کنیم و نفوس خودمان را از این ظلمات نجات بدهیم. اگر این توفیق برای همگان حاصل شد دنیا یک نوری می شود نظیر نور قرآن و جلوه نور حق، تمام اختلافاتی که بین بشر هست، اختلافاتی که بین سلاطین هست، اختلافاتی که بین قدرتمندان هست ریشه اش همان طغیانی است که در نفس است» (سخنان امام ره ۱۱/۳/۶۰)

ی) معرفت نفس؛

همانطور که قابله کمک می کند تا نوزاد از عالمی محدود خارج شود و پا به عرصه وسیع تری بگذارد پیامبران نیز آمده اند تا ما را در تولدی دوباره یاری رسانند. آنها آمده اند تا به ما کمک کنند از توهم بیرون بیائیم و به عالم نور و حقیقت راه یابیم. آنها آمده اند تا ما را از درون مبعوث کنند؛ از «توهم منیت» و بودن خارج کنند و از نور خدا پُر؛ آن قدر که دست من دست خدا باشد، چشم من چشم خدا باشد… خدا نباشم اما آینه تمام نمای اسماء و صفات الهی باشم… خدا نمی شوم اما خداگونه چرا.

انبیاء اینگونه هستند که هر کس به آنها دست بدهد از من متوهم خود مبعوث و به عالم اسماء و صفات که حقیقت و شان مقام انسان است و من و خود حقیقی انسان است وارد می شود (و علم آدم الاسماء کلها). فلذا بعثت یعنی خارج شدن از خود و پر شدن از خدا. چون خدا وجود است نور است (الله نور السموات و الارض) و نور در هر خالی خواهد تابید. انبیاء آمده اند تا به ما کمک کنند از بودن متوهم خود خارج شویم آنها به ما می گویند خدا وجود و بودن نامحدود است و بودن نامحدود جایی برای “بود” دیگر باقی نمی گذارد. آنها به ما می گویند هر چه که هست “نمود” است نه “بود” یعنی ای انسان آگاه باش که تو جز آیه و تجلی و نمودی از خداوند نیستی کما اینکه البسه هیچ نیستند جز نمود و نمایش نخ. انبیاء می گویند ای انسان تو ظرف عدمی خدا هستی. یعنی نمود ظرف بود است اما ظرفی که بدون وجود، نیستی محض است. آنها به ما می گویند تو عین فقری (قال رسول الله: الفقر فخری)؛ آن هم فقر ذاتی همچون فقر و احتیاج البسه به نخ و همچون نیاز گرداب به آب و همچون نیاز و فقر و احتیاج دیوار به آجر و سیمان. کما اینکه خود فرموده: يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ (فاطر ۱۵)

ن) تکامل؛

کمال یعنی استقلال و آزادی. مثلا می گوئیم نبات از جماد کامل تر است؛ چرا؟ چون نبات از استقلال و آزادی بیشتری نسبت به جماد برخوردار است؛ جماد مثل سنگ وقتی حرکت می کند به طرف مرکز جاذبه حرکت می کند و هیچ استقلال و آزادی در حرکت و چگونگی حرکت خود ندارد اما یک گیاه تا حدودی در حرکت و کیفیت حرکت خود مختار است. مثلا اگر مانعی بر سر رشدش باشد می تواند تغییر جهت دهد. و به همین ترتیب حیوان از نبات کامل تر است چون آزادتر و مستقل تر است. پای گیاه در خاک گیر است اما حیوان می تواند از نقطه ای به نقطه دیگر برود. و به همین ترتیب انسان از حیوان کامل تر است چون آزادتر و مستقل تر است؛ مثلا حیوان نمی تواند با غریزه شهوی یا درندگی خود مخالفت کند اما انسان می تواند خود را از زیر بار غرایز رها کند و در مقابل خواسته های شهوانی و غضبی و… خود بایستد؛ مستقل و آزاد از غرایز.

سرنوشت انسان رو به تکامل است و عالی ترین تکامل استقلال و آزادسازی جنبه علوی آدمی یعنی عقل و فطرت از جنبه سفلی یعنی شهوات آدمی است و این امر فقط از دین بر می آید لذا دین سرنوشت و آینده انسان است (نقل به مضمون از استاد شهید مطهری کتاب آشنایی با قرآن ج ۱۱ ص ۲۳).

س) برخاستن مردم به دادگری، بندگی خدا نفی هرگونه شرک و پیروی از طاغوت.
ش) وفاى به پیمان فطرت، یادآوری نعمت های فراموش شده، اتمام حجت، آشکار ساختن گنجینه های عقول (رشد عقلانی).

ک) اتمام حجت
خداوند بزرگ با بعثت پیامبران، با انسان ها اتمام حجت کرده است تا عذر و بهانه ای برای آنان وجود نداشته باشد. عقل انسان، پیامبر درونی و یکی از دو حجت خداوند به شمار می آید، ولی فعالیت های عقلی، خالی از تردید و شک نیست. پس جای این گفته برای انسان وجود دارد که: خدایا! اگر حجت خود را می فرستادی، ما از او پیروی می کردیم و فرد شایسته ای می شدیم. از این رو، قرآن فرموده است: «ما هرگز قومی را مجازات نمی کنیم، مگر اینکه پیامبری مبعوث کرده باشیم.
گ) بعثت پیامبر اسلام و جهانی سازی؛

انا ارسلناك كافه للناس (سباء/۲۸)؛ پیامبر اسلام مبعوث شد تا کار ناتمام پیامبران پیشین را به کمال برساند. ادیان دیگر نمی توانستند مانند اسلام، برنامه های کامل و جاودانی ارائه کنند؛ چون ادیان گذشته برای مخاطب و زمان خاصی فرستاده شده بودند و قابلیت جاودانگی و در نتیجه، جهانی شدن را نداشتند. پس با گذشت زمان دچار تحریف شدند. بنابراین، پیامبر اسلام مبعوث شد تا برنامه کامل و جاودانه ای برای انسان به ارمغان آورد.

م) کوتاه سخن اینکه مبعث: انقلاب بزرگ بر ضد جهل، گمراهی، فساد و تباهی، پیام آور عدالت و کرامت انسانی، خروج انسان از ظلمت و حرکت به سوی نور، وحی الهی، طلوع تابنده مهر هدایت، تفسیر چگونه زیستن انسان، معنویت و توجه به مبدأ آفرینش، توحید و آزادگی، انفجار نور درخشان الهی در ظلمات جهل و خرافات، نشانه مهرورزی خدا با خاکیان و باران رحمت بی حد او بر زمینیان، امید به فردایی روشن، شکست اهریمن و شرک، بهار آفرینش و روز جهانی شدن دین اسلام است.

مبعث با اقرأ شروع شد و با ادع الی ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن (یعنی فعال نگه داشتن عقل و دل) ادامه یافت و باید با اتمام مکارم اخلاق و عدل و قسط اجتماعی، برابری و برادری، علم و معرفت، حکمت و رحمت و مبارزه با ظلم و بیداد ذیل سایه سار ولایت اکمال و اتمام بیابد.