زهرا بیات-صنایع دستی مسیر متفاوتی از هنر است و عصاره تفکر هنرمند از جریان زندگی است، که در رگ‌های یک ملت جاری می‌شود. استان زنجان نیز یکی از خواستگاه‌های هنر در ایران است که در میان انواع صنایع دستی مختلف سفره رنگین خود را گسترانده و نمونه‌ای دیگر از هنر بی‌بدیل انسانی را به عرصه نمایش گذاشته است. 

بنابراین از قدیم الایام از زنجان به‌ عنوان یکی از مهمترین استان‌ها در حوزه صنایع دستی کشور  یاد می شود.

ملیله‌کاری، چاروق دوزی، چاقوسازی، مسگری، قلمزنی، گلیم‌ و جاجیم و گیوه‌ از جمله صنایع دستی استان زنجان است که آوازه هنر زنجانی ها را به گوش جهانیان رسانده است. بیش از ۵۵ رشته صنایع‌دستی در استان زنجان وجود دارد که ملیله کاری یکی از رشته‌های شاخص در حوزه صنایع دستی  این استان است به طوریکه شورای جهانی صنایع‌دستی در سال ۱۳۹۸  زنجان را به‌عنوان شهر جهانی ملیله ثبت کرد. تعداد بالای هنرمندان صنایع دستی زنجان و نیاز به یک محل برای تولید و عرضه صنایع دستی سبب شد تا محلی را برای فعالان این صنعت به عنوان شهرک‌صنعتی ظریفان اختصاص دهند.

در این راستا با آغاز کلنگ‌زنی ناحیه صنعتی ظریفان در اواخر سال ۹۳ مقرر شد این ناحیه صنعتی پس از مدت حداکثر سه تا چهار سال در قسمت شمالی عوارضی آزادراه زنجان-قزوین افتتاح شود.

این پروژه که با همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی و شهرک‌های صنعتی استان کلید خورد با هدف عرضه صنایع دستی و استفاده از ظرفیت رهگذران طراحی شد تا بتواند حمایت اساسی از صنایع دستی زنجان انجام گیرد. 

البته این طرح از همان ابتدا با اعتراضات گسترده مردمی و کارشناسان مواجه شد چرا که آن‌ها معتقد بودند اجرایی شدن این طرح در خارج از شهر سبب می‌شود مسافران و گردشگران تمایلی به حضور در داخل و بافت مرکزی شهر نداشته باشند. 

با این وجود با گذشت قریب به ۷ سال از کلنگ‌زنی شهرک صنعتی ظریفان سوال فعالان صنایع دستی استان این است که آیا امیدی برای واگذاری این زمین‌ها و آغاز به کار این پروژه وجود خواهد داشت یا خیر؟ زمین‌های این شهرک چه زمانی به سرمایه‌گذاران واگذار خواهد شد؟ 

الناز خدایی فرد، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان در گفت‌وگو با خبرنگار پیام ملّت اظهار داشت: استان زنجان در تولید صنایع دستی فلزی، از لحاظ فروشگاه‌های عرضه، تعداد و کیفیت دست‌ساز‌ها جزو استان‌های برتر کشور به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه در حال حاضر بیش از ۵۰ رشته صنایع دستی در استان وجود دارد، افزود: فعالان این صنعت در رشته‌های چاقو‌سازی، مسگری، چاروق‌دوزی، گلیم‌بافی، قلمزنی، گیوه بافی، گیوه‌دوزی، ملیله کاری دارای هنرمندان چیره‌دست و ماهری هستند که آوازه کشوری و حتی جهانی دارند.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان با اشاره به اینکه می‌توان افراد بیشتری را به یادگیری هنر صنایع دستی ترغیب کرد، گفت: اگر اعتبار به اندازه کافی اختصاص یابد می‌توان افراد بیشتری از هنرمندان را بیمه کرد.

وی با اشاره به اینکه در طول ۹ ماه سال جاری ۱۲۵ نفر از هنرمندان صنعتگران صنایع دستی استان بیمه شده‌اند، خاطر نشان کرد: روند بیمه تا پایان سال جاری ادامه دار خواهد بود با این حال از ابتدای سال جاری قریب به ۱۲۵ نفر جهت بیمه گری به تامین اجتماعی و ۲۱ نفر به صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان و روستاییان معرفی شده اند.

خدایی‌فرد با اشاره به اینکه در حال حاضر تعداد فعالان عرصه صنایع دستی به ۱۰ هزار نفر رسیده است، بیان کرد: این در حالی است که در سال‌های آغازین دهه ۹۰ تعداد شاغلان عرصه صنایع دستی کمتر از نصف این آمار بوده است.

همین‌طور عبدالله شکراوغلی در خصوص زمین‌های ناحیه صنعتی ظریفان در ضلع شمالی عوارضی آزادراه زنجان– قزوین اظهار داشت: هم‌اکنون ۲۷ واحد کارگاهی در این ناحیه صنعتی توسط شرکت شهرک‌های صنعتی استان احداث می‌شود.

وی با بیان اینکه این واحدها تا پایان خرداد سال ۱۴۰۱ به اتمام رسیده و واگذار خواهند شد، خاطرنشان کرد: واحدها طبق تاکید دستگاه‌های نظارتی به‌صورت مزایده و از طریق فراخوان به متقاضیان واگذار خواهند شد.

شکراوغلی افزود: این ناحیه صنعتی در مجموع دارای ۱۰۳ واحد کارگاهی است که ۲۷ واحد در مرحله اول در حال ساخت و آماده‌سازی است و احداث ۵۰ واحد هم برای سال آینده برنامه‌ریزی می‌شود.

معاون فنی شرکت شهرک‌های صنعتی استان زنجان با بیان اینکه بافت معماری واحدهای ناحیه صنعتی ظریفان به‌صورت معماری سنتی است، گفت: به همین دلیل خود شرکت شهرک‌های صنعتی اقدام به ساخت واحدها به‌صورت هم‌شکل می‌کند.

وی با بیان اینکه تمام زیرساخت‌های لازم از جمله آب، برق، گاز و مخابرات در ناحیه صنعتی ظریفان تامین شده است، اظهار داشت: طبق مصوبه شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان، متراژ واحدها ۸۴ مترمربع است که ۴۲ مترمربع به‌صورت نمایشگاهی و فروشگاهی و ۴۲ مترمربع نیز به عنوان کارگاه و محل تولید است.

شکراوغلی با بیان اینکه این واحدها فقط به صنایع دستی واگذار خواهند شد، خاطرنشان کرد: ناحیه صنعتی ظریفان با این هدف ایجاد شده تا مسافرانی که عبوری بوده و قصد ورود به زنجان را ندارند بتوانند صنایع دستی مورد علاقه خود را از این واحدها خریداری کنند.

وی در خصوص ناحیه صنعتی نیکان گفت: ناحیه صنعتی نیکان در ضلع جنوبی آزادراه زنجان به سمت تبریز قرار دارد.

معاون فنی شرکت شهرک‌های صنعتی استان زنجان ابراز کرد: این ناحیه در مرحله تامین زیرساخت است و اجرای احداث واحدها بعد از تامین زیرساخت‌ها آغاز خواهد شد.

وی با بیان اینکه ناحیه صنعتی نیکان نیز مختص واحدهای صنایع دستی خواهد بود، خاطرنشان کرد: محتوای ۲ ناحیه صنعتی ظریفان و نیکان تفاوتی ندارد و تنها تفاوت در بافت معماری واحدها است که بافت واحدهای ناحیه نیکان به‌صورت مدرن خواهد بود اما فضای ناحیه ظریفان به‌صورت سنتی و مانند بازار زنجان است.

با این وجود عباسی، مدیر عامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان زنجان در گفت‌وگو با خبرنگار «پایگاه خبری- تحلیلی پیام ملت» در ارتباط با آخرین وضعیت شهرک صنعتی ظریفان، اظهار داشت: ناحیه صنعتی ظریفان از سال گذشته آغاز به کار کرده است و ۱۰۳ واحد کارگاهی در دست اجرا دارد.

وی با بیان اینکه مقرر شد تا این واحد‌ها به صورت تیپ ایجاد شوند، افزود: در حال حاضر ۲۷ واحد کارگاهی خود شرکت شهرک‌های صنعتی در مراحل نهایی تکمیل بوده و باقی مانده نیز در سال ۱۴۰۱ کامل خواهد شد.

مدیر عامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان زنجان گفت: ۲۷ واحد مذکور به محض آماده شدن از طریق مزایده به کسانی که در این رسته از مشاغل فعالیت دارند واگذار خواهد شد و امیدواریم تا در سه ماهه دوم سال ۱۴۰۱ این واگذاری ها انجام شود.

وی با تاکید بر اینکه نظارت ها به طور کامل انجام می‌شود تا این واحد‌ها حتما به فعالان صنایع دستی واگذار شود، عنوان کرد: برنامه‌ریزی هایی نیز در حال انجام است تا بعد از استقرار واحد‌ها جهت صادرات محصولات تولیدی نیز اقدامات مثمری انجام بگیرد و با این حال اقداماتی نیز توسط صنایع کوچک در حال شکل گیری است.

عباسی با اشاره به اینکه استان زنجان در مسیر چندین استان دیگر قرار داشته و موقعیت مناسبی می‌تواند جهت مهمان پذیری داشته باشد، تصریح کرد: اگر این ناحیه کارگاهی به اتمام برسد می‌تواند تاثیر مطلوبی در خرید و شناساندن محصولات تولیدی به مسافران داشته باشد و هنر دست هنرمندان زنجانی بیشتر به در معرض دید و خرید همگان قرار گیرد.

با این حال با گذشت قریب به ۷ سال از کلنگ‌زنی شهرک صنعتی ظرفیان می‌توان به این موضوع امیدوار بود که طبق گفته مسئولان از ۱۰۳ واحد کارگاهی در دست اجرا ۲۷ واحد سال پیشرو از طریق مزایده به فروش گذاشته خواهد شد تا کم‌کم فعالان صنایع دستی در این شهرک مستقر شوند.

با تمام این‌ها باید گفت صنایع دستی این استان به عنوان یادگاری از سفر این مسافران به اقصی نقاط جهان و کشورمان می‌رود. چاقو سازی، ملیه کاری،گلیم بافی، مسگری تنها بخشی از هنرهای دستی این سرزمین غنی است؛ هنرهایی که هر کدامشان سابقۀ طولانی در این دیار دارد و زن و مرد هنرمند این دیار با سر انگشتان خود هنرهایی زیبا خلق کرده‌اند.

این درحالی است که علی‌رغم تمام این فرصت‌ها بخصوص در بخش تولیدات صنایع دستی که بیشتر هنرمندان فعال در این بخش از اقتصاد استان را زنان تشکیل می‌دهند می‌بینیم فراز و فرودهایی در روند کارشان دیده می‌شود که بعضا این پتانسیل را با چالش روبرو می‌کند.

از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که  سال ۹۹ از سوی مقام معظم رهبری به جهش تولید نامگذاری شده بود و  توسعه تولید و فروش و تلاش برای بازاریابی داخلی و خارجی تولیدات در این بخش می‌تواند زمینه را برای رونق فعالیت‌‌ها در این حوزه فراهم می‌آورد و امروز هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی زنجان بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه بیشتری از سوی مردم و مسؤولان هستند تا در سایۀ این توجه بتوان در حوزۀ جهش تولید گام برداشت و حرکت کرد.