زینب سودی- چرا درب مساجد در طول روز و در سایر اوقات غیر نماز بسته است؟ظاهراً هیچ دلیل موجهی برای بسته بودن در مساجد وجود ندارد . هم روایات ما  حاکی از عدم محدودیت برای حضور در مساجد است و هم در بیان مراجع تقلید و حتی رهبری هم چنین محدودیتی دیده  نمی شود. حتی برخی معتقدند اگر امروز مسجد آن کارکرد صدر اسلام را ندارد ولی  هنوز  همچنان  محل  عبادت است  و همین یک دلیل کافی است برای اینکه مردم حق داشته باشند در هر ساعتی از روز بخواهند وارد مسجد شده و آنجا خلوتی داشته باشند و یا حتی استراحتی بکنند. در حالی که فعالیت های فرهنگی مساجد هنوز به قوت خود باقیست و این محدودیت برای حضور در مساجد دلیل قابل قبولی ندارد. مخصوصا مساجدی که در مرکز شهر و یا در بازار و محلات پرتردد هستند که حتما نیاز مردم بوده که در مواقعی از مسجد استفاده کنند ولی با در بسته و یا برخورد تند خادم آن مواجه شده اند .  اما در واکاوی این موضوع از جهات مختلف  به دلایل متعددی برمی خوریم که یکی از آنها عدم مدیریت واحد بر مساجد است. حرفم را سر راست بزنم یعنی معلوم نیست حرف آخر را در مساجد چه کسی می زند؟ برای همین دقیقا نمیدانیم باید سراغ چه کسی برویم و از چه کسی و چه نهادی توقع داشته باشیم ؟

مثلا حجت الاسلام ناصر رییس شورای هماهنگی استان زنجان به پیام ملّت میگوید: انبیاء الهی یک مکانی را برای تبلیغ خود محور قراردادند. مسجد هم یک جایگاه ویژه ای در اسلام دارد و اولین مرکزی که کامل ترین دین الهی یعنی اسلام بحث معنویت و بندگی را  در آن مطرح کرد مسجد بود.  مسجد در طول تاریخ کارکردهای زیادی داشته است و در ظاهر وقتی بحث مسجد را می کنیم، فقط دعا و نماز به ذهن متبادر می شود.  در حالی که در تاریخ جایگاه حل مشکلات و مسائل مردم و محل رجوع مردم بوده است. همانطور که قبل از انقلاب هم نمونه اش را دیدیم . اما الان موضوع  بسته شدن در مساجد در طول روز و غیر اوقات نماز بسته به شرایط و موقعیت مسجد است . گاهی یک مسجدی هست که نسبتاً  جمعیت محله  در آنجا زیاد است و میتواند باز باشد . در این موارد ما متاسفانه برخی فرهنگ های غلط را داریم  که حتی درِ سرویس های بهداشتی مساجد را هم قفل زده اند، آن هم به خاطر سرقت و خسارتی که به آنجا وارد می شود که آن هم به دلیل نیاز مردم در شرایط بد اقتصادی است وگرنه کسی جرأت تعرض به مسجد را نمی کند. لذا از یک نگاه کلی بله، درِ مساجد باید باز باشد که هر فردی اگر احساس کرد که نیاز دارد در مسجد حضور داشته باشد مانعی نباشد . اما موقعیت اجتماعی ما با صدر اسلام و اوضاع ما فرق کرده . تعداد انگشت شماری  از مساجد را داریم که به دلیل موقعیت شان باز هستند  همچنین به دلیل رفت و آمد مسافر و قرار گرفتن در مکان پر تردد .

اما مسجد در کمترین نگاه هم محل خدمت به مردم است و در کمترین  حالت استفاده از سرویس بهداشتی است. اما متاسفانه مشکل فرهنگی اینجا مانع استفاده از همان حداقل ها است .

برخی از مساجد منبع درآمد دارند و برخی ندارند.  مثلا در خصوص خادم مسجد، برخی معتقد هستند باید جوان و با نشاط باشد که معمولا بزرگوارانی هستندکه بالای ۶۰ سال سن دارند و گاهی اوقات برخی مساجد در این وضعیت مبلغی در حدود ۵۰۰ یا ۶۰۰ هزار تومان به خادمان می دهند که خیلی کم است. در این صورت آن بنده خدا هم باید برای امرار معاش  در جای دیگری کار کند پس نمی تواند به طور دائم در طول روز در مسجد حضور داشته باشد و نظارت کند.

ولی مساجدی هم داریم که به خاطر درآمد موقوفات ، خادم تمام وقت در آنجا حضور دارد و طبیعتا مسجد هم باز است . پس در شرایط فعلی، باز و بسته  بودن در مساجد بستگی به شرایط مالی مسجد دارد که بتواند خادم را تامین کند.

اما خب اصل کلی این است که درب مساجد باز باشد که باید تدبیری توسط متولیان مسجد برای آن اندیشیده شود . اولا باید شرایط مساجدی که در معابر اصلی هستند احصاء شود .آنجا شخصی باشد که دائماً حضور داشته باشد و احصاء این مساجدی که شرایط لازم را دارند مقداری زمان بر است و همینطور تدریجاً این فرهنگ باید جا بیافتد . الان مساجد واقع در گلشهر و اراضی پایین کوه  در مسیر قرار دارند و درآمدهایی هم دارند لذا می شود با هیئت امنای آنها وارد صحبت شد که با افزایش پرداختی به خادم امکان حضور دائم او فراهم شود و درِ این مساجد برای استفاده مردم در طول روز باز باشد که اگر مردم هم این کارکرد را از مساجد ببینند رویکرد مثبتی به  آن خواهند داشت .

اما ایشان به موضوع دیگری نیز اشاره می کند که خیلی می تواند امیدوار کننده باشد ، مرکز رسیدگی به امور مساجد که در تهران تشکیل شده است . به گفته حجت الاسلام ناصر  این مرکز  در تهران به دستور رهبری تشکیل شد که یک جایگاه حقوقی و ردیف بودجه هم دارد و الان ساختمان مرکزی دارد و در مناطق تهران امور مساجد را بر عهده دارد. رهبری ظاهراً به نمایندگان ولی فقیه توصیه کرده اند که امور مساجد در استان ها هم تشکیل شود. زنجان حدود یک و نیم سال است که شورای سیاست گذاری مساجد و کمیته اجرایی دارد. شورای سیاست گذاری در امور مساجد دخیل هستند از جمله سپاه و اوقاف و ستاد اقامه نماز در آن حضور دارند . کمیته اجرایی هم کارهای اجرایی را برعهده دارد که تقریباً از همه ارگان ها نماینده دارند. تا کنون ۳۰۰ جلسه برگزار شده که اساسنامه هایی برای مساجد تعیین شد و همچنین قوانینی که بر اساس آن برخی اختلافات با مشورت و مشاوره در این جلسات حل شد که اگر این مجموعه ها پشتوانه خوبی برای مساجد باشند اتفاقات خوبی را شاهد خواهیم بود.

مسئول کانون مساجد سازمان تبلیغات اسلامی زنجان هم در این خصوص به پیام ملّت گفت: عامل اصلی باز یا بسته بودن مساجد هیئت امنای مساجد هستند. چون خادم مسجد حقوق کافی ندارد و دریافتی آنها خیلی کم است و برای همین برای امرار معاش  باید  شغل دیگری خارج از مسجد داشته باشد که در اینصورت مجبور است زمانی را بیرون از مسجد باشد و چون کسی برای مراقبت و نظارت در مسجد نیست، درب  مسجد هم بسته می ماند. از طرفی هم آسیب هایی مثل معتادین متجاهر هم که به مساجد رفت و آمد می کردند و گاهاً سرقت از اموال مسجد هم اتفاق می افتاد که این هم دلیل دیگری  است برای بسته شدن در مساجد در غیر اوقات نماز .  بیمه خادمین مساجد توسط اوقاف پرداخت می شود ولی درآمدشان ازسوی همان مسجد است و اگر خادم در مسجد حضور داشته باشد، مشکل باز بودن در مسجد حل می شود . حتی امکان اینکه خادمان به صورت  شیفتی هم حضور داشته باشند هست که آن هم نیازمند پرداخت پول به آن خادمان است. چون بعضی مساجد درآمد دارند. ولی اکثر مساجد از همین نذورات مردم اداره می شوند علاوه بر آن  مساجد خیلی هزینه های دیگری هم دارد از جمله هزینهای داخلی ساختمان مساجد و نگهداری و تعمیرات که منبع  مالی ثابت برای آن نیست و به همین دلیل در بسیاری از مساجد پرداخت حقوق کامل به خادم و یا خادمان بیشتر امکان ندارد. اما شورای شهر و یا هر ارگانی که بودجه دارد و میتواند از مساجد حمایت کند  و  در اداره مسجد و پشتیبانی از آن دخیل باشد مثل اینکه مثلا  هزینه خادم را تقبل کند.

اما مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان زنجان کاملا نظر متفاوتی دارد که همین دلیل بر چند صدایی و عدم مدیریت واحد بر مساجد است. حجت الاسلام مختار کرمی مدیر کل اداره اوقاف و امور خیریه زنجان  معتقد است دلیلی ندارد که درب مساجد  در ساعاتی غیر از اوقات نماز باشد و استدلالش  هم این است که مگر چند نفر ممکن است در طول روز بخواهند در مسجد حضور داشته باشند که لازم باشد درب همه مساجد شهر  باز باشد؟

وی در گفت و گو با پیام ملّت گفت: مساجدی که دارای برنامه هستند، هیئت امناء و سایر ارکان مسجد  برنامه ریزی می کنند و اگر برنامه ای باشد و اگر آموزشی باشد در آن ساعات مسجد باز است و مردم می توانند حضور داشته باشند. اما وقتی مسجد اصلا برنامه ای ندارد چرا باید در سایر اوقات غیر نماز  باز  باشد؟ یکی از دلایل آن مشکلاتی است که با باز بودن در مسجد گاهی پیش می آید از جمله سرقت از اموال مسجد. اصلا باز بودن در مسجد در ساعات غیر نماز فایده اش چیست؟ اینکه یکی دونفر از اهالی یک محل در ساعاتی بخواهند در مسجد باشند دلیل خوبی برای اینکه تمام ساعات روز مسجد باز باشد نیست. من با این موضوع موافق نیستم که در مسجد درب ساعات غیر نماز باز باشد چون مدیریت مسجد هم هزینه دارد و هم نگهبان می خواهد و برای حفاظت از آن هزینه هایی نیاز است ؟  به نظر من تعداد آنهایی که بخواهند در غیر از ساعات نماز در مسجد حضور داشته باشند به  صد نفر هم نمی رسند و نیازی نیست که در مسجد باز باشد و با هزینه ای که با این کار بر مساجد تحمیل می شود اصلا سازگاری ندارد.

همانطور که در صحبت های  متولیان امور مساجد در استان دیده شد دلیل اصلی همان نبود پرداختی کافی به خادمان برای حضور تمام وقت در مسجد است و البته  این عدم هماهنگی بین متولیان که  اگر امکان باز بودن مسجد هم فراهم شود همین عدم هم نظر بودن مانع آن خواهد بود . گذشته از آن که بسته بودن مساجد با نظر مراجع تقلید و رهبری هم همخوانی ندارد.حتی ایجاد محدودیت در ساعات استفاده از مساجد ممکن است با نیت واقفین سازگار نباشد که این خود یک تکلیف شرعی به عهده متولیان مسجد است که  در مورد واقف خیانت نکنند.

مثلا آیت الله «نوری همدانی» در پیامی که به اجلاسیه روز جهانی مسجد داده اند تاکید بر باز بودن مساجد دارند :« …. مسجدها سعی کنند فقط اقامه نماز نداشته باشند بلکه برای هر ساعتی و فرصتی برنامه داشته باشند.از ظرفیت مساجد باید حداکثر بهره وری انجام شود و اینطور نباشد که مساجد نیم ساعت فقط موقع نماز باز باشد و بعد همه را بیرون کنند، بلکه درب مساجد حتی المقدور باید ۲۴ ساعته باز باشد، چراکه خانه خداست.البته این مهم با یک خادم عملی نیست و یکی از طرح‌های قابل اجرا در این زمینه بکارگیری خادم افتخاری و شیفتی برای مساجد است.»

نظر مقام معظم رهبری نیز همین است  به طور مثال در  31 مردادماه ۱۳۹۵ در دیدار با ائمه مساجد استان تهران نسبت به بسته بودن درهای مسجد انتقاد کردند و فرمودند: « وقت نماز، مسجد باید باز باشد. هر سه وقت در مسجد باید نماز جماعت برگزار بشود؛ بنا را بر این باید گذاشت…، درِ مسجد را از پیش از ظهر که باز می کنند برای نماز ظهر و عصر، تا شب بعد از نماز عشا باز باشد؛ این‌جور نباشد که درِ مسجد را ببندند.»

حجت الاسلام قرائتی ، رئیس ستاد اقامه نماز کشور  نیز همین نظر را دارند: « درب مسجد نباید بعد از نماز بسته شود. این آفت مسجد است. در خیلی از مسجدها نماز که خوانده می‌شود، درب مسجد بسته می‌شود. توجیه‌شان هم این است که ما نمی‌توانیم یک مسجد بزرگ را با کولرها یا بخاری‌ها و چراغ‌های روشن باز نگهداریم برای این‌که یک نفر می‌خواهد نماز بخواند. بله این درست است، اما شما می‌توانید در حیاط مسجد، یک جایی را بگذارید مخصوص نماز خواندنِ بعد از وقت جماعت. یک وقت کسی مسافر است، رهگذر است، می‌خواهد نماز بخواند، درب مسجد باید باز باشد.»

اما فراتر از استفاده مردم از مساجد برای نماز خواندن ، ارتباط مردم با مسجد است که با بسته بودن درهای آن در ذهن مردم، خود به خود به ساعات نماز تقلیل پیدا می کند.  در حالی که تمام زحمات و تلاش متولیان فرهنگی کشور و هزینه هایی که صرف می شود برای آشتی مردم با مساجد است که درش به روی مردم بسته است.