ترنم شکوهی- تعداد کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر مجوز انتشار گرفته‌اند، کم نیستند؛ کتاب‌هایی که گاه مخاطبان کمی دارند و در قفسه‌های کتابخانه‌ها جا خوش کرده‌اند. به نظر می‌رسد نویسندگان چنین کتاب‌هایی تنها قصد دارند نام نویسندگی را بر دوش بکشند و از پرداختن به محتوایی غنی غافلند. محتوایی که اگر چهارچوب درستی داشته باشد می‌تواند خوانندگان بسیاری را جذب کند. در طی این سال‌ها همواره منابع زیادی برای پرورش قلم نویسندگان وجود داشته و جشنواره‌های متعددی برگزار شده است تا سنجشی باشد برای میزان موفقیت نویسندگان در این عرصه، جشنواره‌هایی که با ظهور خود کمک شایانی به نویسندگی کرده‌اند و سنگ محکی بوده اند برای تعیین جایگاه کتاب ارائه شده در میان خوانندگان.

مجموعه داستان های اتاق آخر، آسمان توی فنجان، تیز پا، سوفیا، پاورچین و به وقت خوشه های سمی کتاب هایی هستند که به تازگی روانه بازار شده اند. مریم بیات تبار خالق این آثار است. در رزومه هنری او، نویسنده و گزارشگر صداوسیما به مدت ۶ سال، برگزیده بیش از چهل جشنواره استانی، ملی و بین‌المللی در حوزه داستان کوتاه و خاطره‌نگاری، داور جشنواره‌های استانی و ملی از جمله پرسش مهر، مسابقات فرهنگی‌هنری آموزش‌وپرورش، قلم جوان و جشنواره ملی خاتم، ویراستار کتب داستانی و خاطره، تالیف  ۱۷ عنوان کتاب در حوزه خاطره‌نگاری، داستان‌کوتاه و کودک و نوجوان، نویسنده کتاب‌های خاطرات «شهادت با طعم آلبالو» ،«چشم‌هایش می‌خندید» ، «ز دل آتش تا آلمان» ، «پشت تپه‌های ماهور» و «روزهایی که بابا نبود»، نویسندگی مجموعه داستان کوتاه  «اینجا عقرب دارد» ، «سوفیا» ، «*به وقت خوشه‌های سمی» و «طوبا»، نویسندگی کتاب‌های داستان کودک و نوجوان  «ماه ماهی»، «وقتی هواپیما شدیم»، «صدای پای پاییز»، «یک بغل مهربانی» ، «پاورچین»، «اتاق آخر» ، «تیزپا» و «آن ترس لعنتی» را در خود دارد. در این میان کتاب سوفیا(به قلم جمعی از نویسندگان استان زنجان) برگزیده جشنواره ملی کتاب سال سازمان ادبیات و تاریخ دفاع‌مقدس_ سال ۱۳۹۹ شد. او اکنون مربی ادبی و  مجری جلسات انجمن ادبی سپیدار کانون پرورش‌فکری‌کودکان‌ونوجوانان استان زنجان است. گفت و گو با این نویسنده را در این صفحه می خوانید.

• چگونه متوجه شدید که استعداد نوشتن دارید؟

طبعاً همه کسانی که وارد عرصه هنر می‌شوند، ذوق و جوهره هنر در وجودشان است. بعضی‌ها آن را جدی می‌گیرند و می‌شوند هنرمند. بعضی‌ها هم شرایط کافی برای نشان دادن آن ندارند. استعداد مرا مادرم کشف کرد. با شرکت در کلاس‌های ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و در نهایت داشتن دوستان خوب داستان نویس، از ۹ سالگی به صورت دست و پا شکسته شعر و قصه می‌نوشتم اما با جدیت بیشتر از ۱۵ سال پیش داستان نویسی را شروع کردم.

• وضعیت نویسندگی را چگونه می‌بینید؟

 وضعیت چندان مطلوب نیست و آثار فاخری تولید نمی‌شود. اگرچه نویسنده‌های تکنیکی و موفقی هم داریم که تعدادشان انگشت‌شمار است اما با قاطعیت می‌توانم بگویم اینها بیشتر حاصل سال‌های گذشته است نه امروز. همین عده آثار تولیدی شاخصی ندارند و هر روز نسبت به دیروز کم‌کارتر می‌شوند.

• چرا کم کار می‌شوند؟

چون خوانندگان از آثار چاپ شده استقبال زیادی نمی‌کنند و همین عامل موجب می‌شود تا درآمدی عایدشان نشود.

• ریشه این بی علاقگی بین خوانندگان و نویسندگان چیست؟

محتوای کتاب برای خوانندگان بسیار مهم است. زمانی که محتوا، نام کتاب و طرح جلدی ضعیف باشد خواننده پولی در قبال آن پرداخت نمی‌کند. مسائل مالی و عدم حمایت از سوی مسئولان نیز انگیزه ای برای نوشتن در نویسنده ایجاد نمی‌کند. 

• تفاوت داستان نویسی با سایر هنرهای نگارش چیست؟ 

داستان‎نویسی همانند نویسندگی یک بحث تخصصی‏تر است و تفاوت آن با روزنامه‏نگاری این نکته است که باید ذوق و استعداد همراه آن باشد. ویژگی اصلی داستان‌نویسان معمولاً خلاق و خیال‌پرداز بودن است. همچنین طرز تفکرشان با سایر افراد متفاوت است. در واقع افراد با احساس ذوق و استعداد نویسندگی در خود، نخستین گام را برداشته‎اند و مرحله بعد، از طریق مطالعه مهارت کسب می‌شود و این نکته حایز اهمیت است که یک داستان‌نویس باید برای کسب مهارت بیشتر در دوره‎های آموزشی شرکت داشته باشد.

• آموزش داستان نویسی از چه ویژگی هایی باید برخوردار باشد؟

آموزش داستان‎نویسی به این منظور است که فرد با ملاحظه ذوق و استعداد نویسندگی در خود با حضور در کلاس‎های آموزشی بتواند فنون داستان‏نویسی را در خود تقویت کند و تفاوت اصلی آن با روزنامه‏نگاری و خاطره‎نویسی این نکته است که روزنامه‎نگاری و خاطره‎نویسی با کسب مهارت به دست می‌آید. بیشتر افراد در نوجوانی به نوشتن علاقه‌مند می‌شوند، اما به علت اینکه میزان مطالعه آن‎ها خیلی کم است، در نتیجه ذوق و استعداد نوجوانی خود را به مرور زمان از دست می‌دهند. 

• باید چه اقدامی در این زمینه انجام داد؟

متولیان باید یک فکر اساسی در این زمینه انجام دهند، چرا که اگر به همین منوال پیش برویم در سال‌های آینده، وضعیت داستان نویسی در استان اسفبار خواهد بود. به جز حمایت مسئولان، نویسنده‌های استان نیز باید تکانی به خودشان بدهند. به جای این‌که ادعای نوشتن داشته باشند و خودشان را دست بالا بگیرند، دست به قلم ببرند و آثار فاخر تولید کنند.

• چگونه می‌توانند آثار فاخری تولید کنند؟

از طریق آموزش.

• آیا چنین کلاس‌هایی در استان وجود دارد؟

متاسفانه کارگاه تخصصی آموزشی مداوم و مستمری در این زمینه وجود ندارد که پاسخگوی نیاز نویسند‌گان باشد.

• پس هنرمندان باید چه کاری انجام دهند؟

می توانند آثار بزرگان این عرصه را مطالعه کنند. از طرفی جشنواره‌ها نیز فرصت خوبی برای دیده شدن هستند. گرچه معتقدم نباید صرفا برای جشنواره‌ها نوشت اما نباید آنها را دست کم هم گرفت چون منجر به تولید اثر و انگیزه می‌شوند.

• استان هنرمندان فاخری در زمینه نویسندگی دارد اما بسیاری از آنها ناشناخته‌اند. چرا؟

درست است. ما در زنجان اساتید مجرب و هنرمندان قابلی داریم که حتی در شهر خود نیز غریب هستند. مردم ما هنر دوست هستند اما به دلیل اوضاع اقتصادی و نبود فرهنگ کتابخوانی اولویت‌های زندگی‌شان را چیزهای دیگری قرار داده اند. مکان‌های فرهنگی و هنری در شهرمان بسیار محدود است، مثل کافه کتاب‌ها ، گالری‌ها و نمایشگاه‌ها. حتی آنهایی که فعالیت می‌کنند، زیاد شناخته شده نیستند.

• چه کاری می‌توان برای شناخته شدن این افراد کرد؟

حمایت مالی از نویسندگان و توزیع آثار آنها اقدام مهمی در این زمینه است که بیشتر به عهده مسئولان در ارگان‌های مختلف است. صدا و سیما هم می‌تواند نقش مهمی در شناساندن آثار هنرمندان و معرفی آنها به مردم و مسئولان داشته باشد.

• آیا افراد تازه وارد در وادی نویسندگی آینده روشنی دارند؟

نویسنده‌های تازه‌کار نیاز به حمایت و آموزش‌های حرفه‌ای دارند، نیاز به اساتید مجربی که آگاهی بخش باشند و ایجاد انگیزه کنند. ما داستان نویسان نوجوان بسیار با استعدادی در کانون پرورش فکری داریم که اگر جدی گرفته شوند، آینده روشنی را برای داستان نویسی شهرمان رقم خواهند زد.

• به هنرمندان استان چقدر توجه می شود و جایگاهشان کجاست ؟

با این‌که کارهایی در حوزه هنری و ارشاد اسلامی انجام می‌گیرد اما نسبت به شهرهای سایر استان‌ها چندان رضایت‌بخش نیست. البته، جشنواره تقدیر از هنرمندان استان که اخیرا شاهد آن بودیم، حرکت بسیار ارزشمندی بود.

• آیا منابع مناسبی در رشته نویسندگی در زنجان وجود دارد؟

در رشته داستان‌نویسی کتاب‌ها، جزوات و منابع خوبی در کتابخانه‌های استان وجود دارد اما کافی نیست.

• مردم استان چقدر اهل مطالعه هستند؟

خیلی چشم گیر نیست. بی شک تأثیر مطالعه در بالا رفتن فرهنگ مردم، نگاهشان به دنیای پیرامون و ارتباط درستشان باهمدیگر تاثیر غیر قابل انکاری دارد. همیشه در کلاس‌هایم به شاگردانم توصیه می‌کنم کتاب بخوانند و امتیاز ویژه برای کسانی که زیاد کتاب خوانده‌اند در نظر می‌گیرم. حتی مسئولیت انجمن «عصر یک کتاب» کانون را خودم به عهده گرفته‌ام تا آنها را تشویق به خواندن کنم.

• آثار بسیاری در حوزه دفاع مقدس نگاشته‌اید. آثار تولید شده استان در این زمینه چه كیفیتی دارند ؟ 

گرچه آثار تولید شده کیفیت بسیار بالایی ندارند، اما ضعیف هم نیستند. در حد اولین کارهای استانی قابل قبول هستند. حرکتی که در این چند سال اخیر مخصوصا از طرف اداره کل حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس استان انجام گرفته قابل توجه و تحسین است، چرا که موجی از انگیزه و رقابت را در بین نویسنده و مسئولان ایجاد می‌کند که امیدوارم نتایج قابل توجهی داشته باشد.

• شما در حوزه کودکان نیز آثاری را داشته اید در این حوزه وضعیت چگونه است؟

 باید توجه داشت که بیشترین امری که زمینه علاقه‌مندی کودکان را به مطالعه فراهم می‎کند نقش پدر و مادر در این زمینه است، در واقع حدود ۸۰ درصد دلیل کتاب‌خوانی کودکان والدین هستند. کودکان در درجه اول خانواده و در درجه دوم دوستان و جامعه است. خانواده‎هایی که کودکان را به مطالعه تشویق می‎کنند و بیشتر پیگیر هستند که چه نوع کتاب‎هایی را برای آن‎ها تهیه کنند، کودکان آن‎ها نیز در اثر این عوامل به کتاب‌خوانی اهمیت نشان می‎دهد.

• خانواده چگونه باید در این موضوع مهم ورود پیدا کند؟

خانواده‎ها با توجه به این که عصر اطلاعات است باید بسترهای لازم را برای مطالعه کودک فراهم کنند و از آنجایی که در حال حاضر انواع سرگرمی‎ها وجود دارد و اکثر آن‎ها نیز فقط به پر کردن اوقات کودک می‎انجامند خانواده‎ها باید از علاقه کودکان به برنامه‎های تلویزیونی و اینترنت کم کنند. والدین در وهله اول می‎توانند با کتاب خواندن برای کودکان و در وهله دوم با قصه‎گویی ذهن بچه‎ها را به مطالعه بیشتر سوق دهند. در این میان گاهی اوقات خانواده‎ها نگرانند که مفاهیم برخی کتاب‎ها نتواند به افزایش آگاهی کودکان کمک کند و در نتیجه از این امر صرف نظر می‎کنند. در حالی که آنها می‎توانند با انتخاب کتاب خوب و عادت دادن به مطالعه کمک کنند تا فرزندان در آینده از کتاب‌خوانان حرفه‎ای شوند.

• پذیرش کار در حوزه کودک در جامعه چه شرایطی را دارد؟

فقدان نویسنده کودک و نوجوان در استان یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مشکلات حوزه نشر است. در حال حاضر نویسندگان کودک ونوجوانی که در استان وجود دارند حتی به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسند و این تعداد محدودی هم که وجود دارد نیازبه یکسری آموزش‌های اولیه در زمینه نویسندگی دارند و اگر قرار باشد مشکلی از مشکلات حوزه نشر در استان زنجان برطرف شود به نظر من آموزش نویسندگان یکی از این اولین‌ها به شمار می رود. 

• اصل ماجرا چیست؟

متاسفانه در استان زنجان به لحاظ مالی و همچنین مسایل مربوط به دادن مجوز به یک نویسنده و ناشر برای چاپ یک اثر، آنچنان حمایتی از سوی مسئولان صورت نمی گیرد تا در حداقل زمان ممکن یک کتاب به مرحله تولید برسد و در این میان نیز اگر کسی که اثری را نوشته، نویسنده شناخته شده‌ای نباشد مشکل دوچندان است چون خیلی ها سعی می‌کنند با سنگ اندازی جلوی پای  او، به بهانه‌های مختلف از این کار منصرفش کنند!  آن اندازه که تهیه کتاب‌های درسی برای کودکان ونوجوانان زنجانی دغدغه است، خرید کتاب‌های داستانی و متفرقه دغدغه نیست و تا زمانی که امکانات و تکنولوژی‌های جدید مانند اینترنت که امروزه به راحتی در دسترس همگان قرار دارد، وجود دارد، کتاب جایگاه آنچنانی بین کودکان و نوجوانان ندارد و نخواهد داشت، پس اولیای مدرسه و خانواده وظیفه دارند کارکردهای کتاب را به آن‌ها متذکر شوند تا کتاب به مرور زمان در اولویت زندگی آن‌ها قرار گیرد و اگر کتاب دغدغه آن‌ها شود بی‌شک دولت نیز از این حوزه حمایت خواهد کرد.

• نقش اثر گذار مسئولان را چگونه ارزیابی می کنید؟

متاسفانه مسئولان پیگیری که دغدغه فرهنگ داشته باشند، در این استان کمتر وجود دارند و اگر کسانی هم در این زمینه کاری انجام می دهند، بیشتر پیگیر موضوعات خاص و سفارشی هستند تا کار مستقل کودک ونوجوان. پس این شرایط می‌طلبد که مسئولان فرهنگی استان و همچنین نویسندگان هزینه و وقت بیشتری برای پرداختن به موضوعات کودک و نوجوان اختصاص دهند.  در استان زنجان سخت‌گیری‌های بسیار زیاد و در مواقعی خارج از محدوده وجود دارد. ناشران هم تلاش نمی‌کنند که به صورت تخصصی در این حوزه فعالیت کنند و نویسندگان این حوزه هم آن‌گونه که باید کار کودک را جدی نمی‌گیرند. هر چند به نسبت گذشته اقدامات مثبت و اساسی در این زمینه صورت گرفته است ولی همچنان تلاش برای بهتر شدن در این حوزه جای کار دارد و آن اندازه که کار بزرگسال دغدغه نویسنده‌های استان است به کار کودک توجهی نمی شود.