به گزارش « پایگاه خبری-تحلیلی پیام ملّت» صحبت از بارورسازی ابرها در ایران معمولا با شایعاتی در مواقع مربوط به سیل همراه بوده است. همزمان با وقوع سیل های ابتدای سال ۹۸ شایعاتی مربوط به بارورسازی ابرها و عدم توانایی کنترل آن و وقوع سیل ناشی از آن از سوی مردم حتی فارغ التحصیلان دانشگاهی هم شنیده می شد. در حالی که سازوکار بارورسازی ابر نه به این آسانی است و نه آنقدر تاثیر گذار است که منجر به سیل شود. بارورسازی ابرها یا ایجاد باران مصنوعی روشی برای تاثیرگذاری روی ابرهای طبیعی است که در آن با استفاده از مواد شیمیایی، آب بیشتری از ابر به شکل باران یا برف گرفته می‌شود که این روش تا کنون حداقل در ایران نتیجه قابل توجهی نداشته است. اما نگرانی از خشکسالی باعث شده این روش به عنوان یک عامل موثر در جبران کمبود بارشها تلقی شود و انتظار ایجاد شود که چرا با این روش، جبران کمبود بارش و جلوی خشکسالی را  نمی گیرند. به نظر می رسد لازم است در این خصوص بیشتر صحبت شود. به همین بهانه  با حسین سلطانی کارشناس مسئول پیش بینی و مدیریت بحران هواشناسی استان زنجان  وارد گفت و گو شدیم که هم جزییاتی در خصوص بارورسازی ابرها و هم توضیحاتی در مورد تغییر اقلیم و شرایط جدید ناشی از آن بدهند.

سلطانی با این مقدمه که بارورسازی ابرها ( cloud seeding )  فرآیند تشکیل قطره های باران با تاثیرگذاری روی ابرها است گفت: از سطح زمین که فاصله می گیریم اگر هستک های معیان مثل نمک و ذرات ميكروسكوپي همانند گرد و خاك، دوده و ديگر ذرات موجود باشند، ابرها هم در اطراف این هستک ها به وجود می آیند اما وقتی هستک های معیان نباشند از تزریق برخی مواد به ابرها و از طریق هستک هایی که رطوبت را جذب می کنند میتوان میعان ابر را ممکن کرد. به عبارت دیگر  با استفاده ازمواد شیمیایی آب بیشتری از ابر به شکل باران یا برف درست می‌شود. معمولا در طرح‌های باروری ابرها و تقویت بارش از یدید نقره و یخ خشک استفاده می شود که این مواد  با تجهیزاتی از جمله پهبادها به ابر تزریق می شود. اساس باروری ابرها بخصوص در عرض‌های میانی، بر اختلاف فشار بخار اشباع روی آب و یخ بستگی دارد. اگر ذرات به اندازه کافی رشد کنند بصورت برف (یا، اگر ذوب رخ دهد، باران) از ابرها سقوط می‌کنند در غیر این صورت بارشی رخ نمی‌دهد. پاشیدن مواد به ویژه یدید نقره به ابرها برای بارور کردن آنها ممکن است باعث عدم تأثیر گذاری مستقیم هم بشود. گرچه میزان کمی استفاده می شود ولی از نظر اقتصادی هم پاشیدن یدید نقره باید سنجیده شود.

وی گفت: بارورسازی ابرها یک شمشیر دولبه است. اینکار حد بهینه ای دارد و تا حدی باعث بهبود میشود ولی از یک حدی به بعد باعث می شود  قطره های ریز شکل بگیرد و اصلا ابر نبارد. اگر  از یک میزان مشخص این هستک ها زیاد شود ابر عقیم میشود و امکان بارش وجود نخواهد داشت. پس اول باید بفهمیم این ابر کمبود هستک معیان دارد یا خیر؟

در بارورسازی ابر، اول  باید ابر شناسایی شود که نیاز به هستک دارد یا خیر و اینکه دما چقدر است؟ اما در کل روش معجزه آسایی نیست که بخواهد در همه جا اتفاق بیفتد و مشکل بی آبی و کم بارشی را حل کند؛که اگر اینگونه بود تا کنون در بخش های دیگر جهان به عنوان راه حل نهایی کم آبی استفاده می شد. ضمن اینکه ابرها مسیر طولانی ندارند و نهایتا در محدوده خودشان میتوانند بارش داشته باشند. لذا شایعاتی که هر از چندگاهی مبنی  بر بارورسازی ابرها و وقوع سیل و افزایش بارش و اینها میشویم هیچ اساس علمی ندارد و فقط شایعه است.بله. بارورسازی ابرها ممکن است ولی اینگونه نیست که هرجا مشکل بارندگی داشته باشیم بتوانیم ابرها را بارورکنیم. وقتی اصلا سامانه بارشی نداریم و هیچ سامانه ای وارد منطقه ما نشده که بخواهیم آن را بارور کنیم و باران بیشتری بگیریم. لذا این کار نهایتا۱۰ تا ۱۵ درصد می تواند بارش سیستمی را بهبود بدهد. آن هم اگر شرایط مناسب باشد. یعنی اگر بارش ۱۰ میلیمتر باشد، با تقویت سیستم بارشی آن را یازده و نیم میلیمتر کند نه بیشتر. پس انتظار معجزه نمیتوان داشت. همانطور که گفته شد بارورسازی ابرها آن کارایی که بتواند مشکل بی آبی را حل کند ندارد. ولی ذهنیت شکل گرفته این است که با بارورسازی ابرها میتوان مشکل را حل کرد در حالی اصلا چنین سیستمی نداریم که مثلا بارش ۱۰ میلیمتر را به ۵۰ میلیمتر برساند.

 سلطانی گفت: منطقه ما خشک و گرد و خاک و دارای آلاینده هست که خودش  میتواند به عنوان هستک معیان عمل کند وبرای همین  احتمال کمبود هستک در ابرها باید آزمایش شود .ضمن اینکه باید ابزارها و عدوات لازم  باشد که مطمئن شوند ابر بارور میشود که  بستگی به مواد آن دارد. ضمن اینکه هواشناسی مسئول این موضوع  وانجام آن نیست و وزرات نیرو متولی آن است . در بارورسازی داخل ابر مواد اضافه می کنند که معیان بخار آب را  بهبود دهند. ولی تا یک حدی می تواند باشد و گرنه معکوس عمل می کند و قطره های خیلی ریز معلق می مانند و پایین نمی ریزند.بنابراین اولین قدم در بارورسازی ابرها، شناخت دقیق از رفتار و سازوکار ابرها در هر منطقه از کشور و رصد مداوم ابرهاست وگرنه هر اقدام بدون مطالعه علمی و دقیق نتیجه ای نخواهد داشت و فقط وقت و سرمایه را هدر می دهد.

 تغییرات اقلیمی

حسین سلطانی در خصوص تغییرات اقلیمی و شرایطی که تحت تاثیر آن عارض می شود نیز گفت: تغییر اقلیم، یعنی هر تغییر واضحی که در الگوهای وضعیت آب و هوایی در طولانی مدت در  یک منطقه رخ می دهد که بیشتر بر اثر گرمایش زمین و  افزایش گازهای گلخانه ای شاهد این تغییرات در تمام دنیا هستیم . در واقع بعد از انقلاب صنعتی  و روند افزایشی دی اکسید کرین در جو  و دیگر عوامل مسبب تولید گازهای گلخانه ای دمای زمین رو به افزایش می رود.

وی در توصیف شرایط گلخانه ای گفت: وقتی آفتاب به داخل می تاید، جسم آن را با طول موج کوتاه می گیرد و با طول موج بلند بازتاب می دهد و چون طول موج بلند  نمی تواند خارج شود، به همین دلیل محیط گلخانه نسبت به بیرون گرمتر می شود.  در جو هم همین اتفاق می افتد و باعث گرمتر شدن زمین می شود یعنی با تابش طول موج بلند هوا گرمتر  میشود.

سلطانی با بیان اینکه سیستم های جوی الگوی نظام مندی داشته که تغییر اقلیم باعث می شود این الگوها به هم بریزند گفت:  این هم مانند بارورسازی ابرها شمشیر دولبه است . چون لزوماً تغییر اقلیم باعث خشکسالی نمی شود . گرمای بیشتر یعنی تبخیر بیشتر و تبخیر بیشتر هم یعنی رطوبت بیشتر و رطوبت بیشتر هم یعنی  بارش بیشتر که گاهی به طوفان های سیل آسا  و سنگین مثل ژاپن و کره می انجامد. چون در کنار اقیانوس هستند و رطوبت زیاد  است که این هم خوب نیست و باعث خسارت است تا نفع و فایده .اما بعد دیگرش این است که در کشوری که منبع رطوبتی ندارد، وقتی هوا گرمتر شود تبخیر هم زیاد می شود و دریاچه ها و رودخانه ها هم خشک می شوند و کشور نیمه خشک به خشک تبدیل می شود.

در واقع افزایش تبخیر ممکن است در بعضی‌ مناطق باعث خشکسالی و در مناطق دیگر منجر به افزایش بارندگی شود.درکشور ما هم که  از قدیم میانگین بارش کم است یعنی بارش در منطقه ما  نسبت به اروپا یک سوم است و با این گرمتر شدن به نسبت قبل خشک تر می شود.

سلطانی در خصوص راهکارهایی که برای مقابله با مخاطرات تغییر اقلیم وجود دارد گفت:  هیات بین الدول تغییر اقلیم (IPCC)در  سازمان ملل متحد در زمینه ارزیابی علوم مربوط به تغییر اقلیم است و برای آینده سناریوهای اقلیمی دارد. این هیئت سناریوهایی خوش بینانه و بینابینی و بدبینانه در این خصوص تعریف کرده است .

در حالت خوش بینانه، اگر مصرف سوختهای فسیلی  و تولید گازهای گلخانه ای کاهش دهیم شرایط در آینده خیلی بد نمی شود. در حالت بینابینی نیز اگر تا حدی صرفه جویی شود و سوختهای فسیلی کمتر استفاده شود، گرمای زمین کمتر تشدید می شود وحالت بدبینانه هم یعنی ادامه روندی که در حال حاضر در آن  هستیم و در آن صورت یخ های قطبی آب می شود و برخی مناطق غیر قابل سکونت شود.

این کارشناس هواشناسی تاکید کرد که تصمیم برای کاهش مخاطرات تغییرات اقلیم  مربوط به یک کشور نیست و باید تصمیمات کلان بین المللی اتخاذ شود که  در تمام دنیا استفاده از سوختهای فسیلی را کاهش دهیم که نیاز به اجماع بین المللی دارد.