زینب سودی- استفاده از موبایل در کودکان قبل از شیوع کرونا به این شدت نبود و قطعا قابل کنترل تر از حالا بود. ولی شیوع کرونا و اعمال محدودیت های ناشی از آن و خانه نشینی، استفاده از موبایل را برای کودکان و نوجوانان در این مدت آسانتر و شدیدتر کرد، به طوری که یکی از آسیب های آن “موبوفوبیا” که وابستگی به موبایل و دردست داشتن و مدام چک کردن آن و استرس هنگام دور شدن از آن است،  در کودکان و نوجوانان  شدت گرفته است. البته  به نظر می رسد مطالعه و آمار دقیقی از میزان درگیری کودکان به این اختلال برآورد نشده باشد اما تجربیات روانشناسان و حتی روانپزشکان و مواجهه آنان با این موضوع می تواند دلیلی برای پیگری و حتی نگرانی در این موضوع باشد. با این پیش فرض که اگر این اختلال در بزرگسالان وجود دارد به همان میزان می تواند در کودکان هم مشکل ساز شده باشد.طبق تعریف “موبوفوبیا” یعنی ترس، استرس و نگرانی که به هنگام دورشدن از موبایل به افراد دست می‌دهد. وقتی موبایل همراه افراد درگیر با “موبوفوبیا ” نباشد، احساس ترس، استرس و نگرانی می کنند. اکنون این موضوع بدون تردید به یکی از مشکلات کودکان و نوجوانان تبدیل شده است.

شهناز تنها روانشناس و مشاوری که سالها سابقه کار در مدارس را هم دارد در گفت و گو با پیام ملّت ضمن تاکید بر عدم لزوم دسترسی کودکان و نوجوانان به موبایل آن هم متصل به اینترنت به دلیل آسیب هایی که تا کنون مشاهده کرده است گفت: متاسفانه الان با مشکلی مواجه هستیم که بچه های کلاس پنجم و چهارم ابتدایی را درگیر مسائلی کرده است که  قبلا در دوران پایان دبیرستان آن هم در برخی دانش آموزان شاهدش بودیم . متاسفانه آنقدری که باید، به موضوع درگیری های روانی کودکان و نوجوانان توجه نمیشود. کرونا هم در این  مدت مزید علت شد. در حالی که در کشورهای دیگر هم کنترل بر استفاده از موبایل برای دانش آموزان هست و برنامه ای برای والدین در کنترل فعالیت های اینترنتی دانش آموزان دارند . مساله این است که کسی هم در این زمینه هشداری به والدین نداد و اصلا موبایل ابزاری شده که بچه را از سر خود باز کنند.

وی گفت: وابستگی به موبایل هم  اخیراً جزء مسائلی است که بسیار مراجعه می کنند به ما برای مشاوره و پدر و مادرهایی که شکایت دارند از اینکه بچه حتی بدون گوشی غذا هم نمی خورد. اصلا بچه با گوشی می خوابد و با گوشی بیدار می شود و تمام روز را با آن سپری می کند و بدون آن گویا اصلا حالت آرامی ندارد. این موضوع در خیلی از کشورها به عنوان یک اختلال مطرح است که به نام “موبوفوبیا” از آن یاد میشود و تاثیرات سوئی هم در مراحل پیشرفته تر دارد.

این مشاور و روانشناس گفت: طبق تعریف “موبوفوبیا” دراصل “نو موبایل فوبیا”یا ترس نداشتن موبایل است. در سال ۲۰۰۸ به عنوان یک اختلال مشخص شد و تست هایی  هم هست که در ایران هم از آن برای تشخیص این مورد استفاده می شود. در بزرگسالان که این اختلال در سنین ۲۵ تا ۳۵ خیلی پررنگ است. متاسفانه این سن هر روز پایین تر هم می آید. قبلا این اختلال برای سنین بالاتر بود. با توجه به اینکه در دوسال گذشته شیوع کرونا اتفاق افتاد، خانواده ها مجبور شدند که یک گوشی برای بچه آن هم با دسترسی به اینترنت و آن هم بدون محافظت برای بچه ها تهیه کنند.

وی گفت: درکل این اختلال، اختلالی است که فرد اصلا بدون موبایل نمی تواند کاری بکند. یک فرد بزرگسال همه جا گوشی را با خودش دارد و چند استرس بزرگ دارد که نکند شارژ گوشی تمام شود یا بیفتد و بشکند و یا گم شود مدام با این مسائل درگیر است و با یک فوبیا یا ترس و استرسی همراه است و تمام مدت گوشی را چک می کند . افرادی که به این اختلال دچار هستند اولا که با گوشی می خوابند و بیدار می شوند . چشمشان را باز نکرده اول موبایل را چک می کنند و این  زندگی فرد را تحت الشعاع قرار می دهد. همین الان شما به ادارات هم مراجعه می کنید می بینید که کارمندان مدام در حال چک کردن گوشی و درگیر آن هستند. نه فقط کارمندان بلکه پزشک و استاد دانشگاه و معلم و پرستاری که کارش یک جا نشستن نیست هم درگیر است. حتی مغازه دارها و کارگران ساختمانی را هم اگر دقت کنید تا فرصت پیدا می کنند میروند سراغ گوشی. اما در کودکان این قضیه دیگر خیلی جدی تر میشود. همانطور که بزرگسالان دچار آسیب هایی حتی جسمی میشوند. یکی ازهمکاران خود ما انگشت شصتش به خاطر گرفتن موبایل دردستش دچار آسیب شده بود و با فیزیوتراپی درمان شد. آرتروز گردن و مشکلات ستون فقرات و مشکلات بینایی هم ناشی از همین استفاده بیش از حد از موبایل است که در کودکان علاوه بر اینها کاهش تمرکز هم مشکل بسیار جدی است و پدر و مادرهایی که به مراکز مشاوره مراجعه میکنند و از تمرکز و افت تحصیلی و پرخاشگری فرزندشان گله دارند.

شهناز تنها با بیان اینکه این موضوع آنقدر شایع هست که همه ما اگر خودمان درگیر نباشیم هم در اطرافمان شاهدش هستیم گفت:  فکر نمیکنم خانواده ای درگیر این موضوع نباشد. چند روزپیش برای سخنرانی به مدرسه ای دعوت بودم. در یک کلاس سی نفره فقط دو نفر موبایل نداشتند که آن هم گفتند موبایل خواهرشان را  مشترکاً استفاده  می کنند و جالب بود که ۲۵ نفر به اینترنت بدون محدودیت دسترسی داشتند. البته وقتی هیچ بستری برای آن فراهم نکرده ایم این آسیب ها دور از انتظار نبود. کودکان در این مواقع به مشکلات پرخاشگری و عدم تمرکز و در موارد شدید بیخوابی و حتی کابوسهای شبانه هم دچار می شوند.

وی در خصوص راهکارهای این مشکل نیز گفت: اولین راهکاری میشود ارائه داد الگو گیری از خانواده است . بچه ها اول پدر و مادر و خواهر و برادر بزرگتر را می بینند. اگر تمام مدت والدین و اعضای خانواده موبایل در دستشان است و خودشان دچار این مشکل هستند و حتی سر سفره هم با موبایل می نشینند باید اول این وابستگی را در خود درمان کنند. بچه با دیدن آنها میتواند رفتارش را تغییر دهد. یکی از کارهایی که در خانواده درمانی میشود همین درمان سیستمی است که مثلا قانونی می گذارند که ساعت استفاده از موبایل را محدود می کنند چون خود بچه به تنهایی نمی تواند انجام دهد .حتماباید با برنامه ریزی و سیستمی و جمعی باشد تا کودک و نوجوان هم تمکین کنند و الگوگیری کند.

مسئله بعدی این است که وقتی چیزی را از کودک می گیریم باید جایگزینی برای آن داشته باشیم. وقتی موبایل را از کودک می گیریم از خود او کمک بگیریم که دوست دارد به جای آن چه کار کند؟ و به چه بازی و کاری مشغول شود و آن را برایش فراهم کنیم.

در برخی روشهای درمانی ما از روش حساسیت زدایی منظم استفاده میکنیم . یعنی بچه ای که روزی ده ساعت با موبایل بازی میکرد برای اینکه بتواند به یک تعادلی برسد آرام آرام باید ساعت استفاده از موبایل را برایش کم کرد. چند روز اول ۸ ساعت و روزهای بعدی ۵ ساعت و همینطور ساعات اشتغال با موبایل را برایش کم  می کنیم و اگر یکدفعه موبایل را از او جدا کنیم پاسخ نخواهیم گرفت .

برای نوجوانان استفاده از خود آنها در حل این مشکل خیلی مهم است. چون در سنی است که احساس می کند بزرگ شده است و بهتر است اول با او صحبت کنیم . مثلا به او بگوییم که وقت داری در مورد یک موضوعی صحبت کنیم ؟ اگر موافقت نکرد صبر و حوصله داشته باشیم و دوباره زمان دیگری را با او هماهنگ کنیم . بعد موضوع را با او مطرح کنیم . نظر خودش را بپرسیم که به نظر تو چند ساعت استفاده از موبایل برای فرد مناسب است ؟ نباید با او مقابله کنیم، باید احساس کند که شما در کنار او هستید نه در مقابلش . از او بپرسید که فکر می کنی اگر همینطور مدام تمام روز با موبایل بازی کنی چه میشود و او را درگیر موضوع کنید و از خودش راه حل بخواهید. البته به این سادگی هم نیست و بعضی نوجوان ها مقابل شما می ایستند و سریع گارد میگیرند و در مواقعی هم می گویند خب کار دیگری نداریم که، مجبوریم با موبایل سرگرم باشیم . بازهم باید از خودش  کمک بگیریم که جایگزینی که دوست دارد را بگوید. برای نوجوانان بهترین شیوه این است. درست است که نوجوانان بدقلق اند و حساس هستند، ولی کافی است که احساس نکند که شما از بالا به او دستور می دهید و در کنارش باشید.

در کودکان اما تقویت جواب می دهد. همان حساسیت روش زدایی منظم که گفته شد. میتوانید یک کارنامه تشویقی برایش درست کنید و در آن به رفتار آن روزش پاداش مثلا ستاره و یا نمره دهید  و این کارنامه جلوی چشم بچه باشد که پبشرفت خودش را ببیند . اینکار خیلی کمک کننده است و حتماهم برایش جایزه ای در نظر بگیرید. چون در بچه های ابتدایی خیلی پاداش دادن به رفتار خوب تاثیر گذار است. البته نه اینکه خیلی مادی باشد ولی کاری که دوست دارد  و برایش پاداش محسوب میشود را انجام دهید.

این روانشناس و مشاور افزود: این روشها برای زمانی است که این مشکل خفیف است و مادر میتواند وارد عمل بشود. اگر ببینیم که خیلی وابستگی  کودک و نوجوان شدید است اینجا باید کودک و نوجوان را به مراکز مشاوره ارجاع دهید و آنجا به کمک مشاور و والدین درمان شود که همین روشهای درمانی توسط مشاور انجام می شود. برای بچه ها بازی درمانی در خیلی از اختلالات جواب می دهد. این اختلال هم مثل همان ها است و از این روش برای درمان استفاده  میشود. همینطور گروه درمانی درمراکزمشاوره انجام می شود . ولی اگر مشکل بسیار حاد و جدی تر بود ارجاع به روانپزشک و استفاده از داروهای تجویزی روانپزشک باید انجام شود که در روزهای کرونایی هم از این موارد داشتیم . ولی به شکل کلی ما درمان را مرحله به مرحله انجام می دهیم.