زینب سودی– شاید برخی‌ها از بالا بودن آمار نزاع و درگیری در زنجان مطلع‌اند. موضوعی که هر بار در نشست های خبری دادگستری و پزشکی قانونی استان آمار مختصری از آن ارائه می‌شود ولی نه کسی درباره‌اش می‌پرسد و نه کسی توضیح بیشتری می‌دهد. در تعریف نزاع، آشوب، مجادله و دعوا همراه با توهین و ضرب و شتم آمده است. ماده ۶۱۵ قانون مجازات هم آن را جرم تلقی و برای هر یک از شرکت‌کنندگان در منازعه مجازات تعیین کرده است؛ اما فارغ از مواد قانون، بحث سر علت و زمینه نزاع و درگیری است که عموماً مهم‌ترین دلیل آن را عدم کنترل خشم و ناتوانی در گفت‌وگو برای حل مسئله می‌دانند.

ضمن اینکه موقعیت جغرافیایی هم دلیل مهم دیگری است که خشونت‌ورزی را تشدید می‌کند. همان‌طور که رئیس مرکز زنجان شناسی نیز معتقد است: « این روحیه خشن بر اساس ساختار جغرافیایی و منطقه‌ای است. کسانی که محل زندگی‌شان  مرتفع‌تر از سطح دریا باشد خشن‌تر هستند.  همسایه‌های ما هم همین‌طور هستند. ما خشنیم و لحنمان هم تند است، کم‌حوصله‌ایم . اصلاً مرز تاب‌آوری ما کم است  و زود عصبانی می‌شویم. این بر اساس ویژگی‌های اقلیمی است.»

اما بابک قیاسی، رئیس پزشکی قانونی استان زنجان در این خصوص در گفت‌وگو با خبرنگار پیام ملّت گفت: دعوا که در تمام دنیا اتفاق می‌افتد و خوب هم نیست ولی ما به‌عنوان سازمانی که خسارت‌های بدنی را بررسی می‌کند، دعوا جزء بسیاری از پرونده‌های ما است و معمولاً یک‌سوم پرونده‌های ما را بحث نزاع و درگیری به خود اختصاص داده است. در ۱۰ سال گذشته آمار نزاع در استان بالا رفته است. این بررسی در مقایسه استان‌ها به ازای هر صد هزار نفر است. در زنجان در طول ۱۰ سال گذشته با توجه به اینکه به‌هرحال جمعیت هم بیشتر شده، درصد نزاع هم بالاتر رفته است؛ اما در سه‌ماهه امسال نسبت به سه‌ماهه بهار سال گذشته این آمار ۶۸/۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد. از این تعداد بازهم تقریباً در سه ماه اول سال تقریباً یک‌چهارم پرونده‌های پزشکی قانونی استان مربوط به نزاع بود؛ یعنی در این سه ماه بالای ۹ هزار پرونده تشکیل‌شده است که حدود سه هزار پرونده مربوط به نزاع بوده است. معمولاً ۸۰ تا ۹۰ درصد از این پرونده‌ها مربوط به درگیری و نزاع در مردان است، شاید چون مردان بیشتر بیرون از خانه هستند. ولی خب ۱۰ تا ۲۰ درصد از این تعداد هم مربوط به زنان است که به پزشکی قانونی مراجعه کرده‌اند.

رئیس پزشکی قانونی استان بابیان اینکه دعوا، داستان‌های مختلفی دارد و ما به‌عنوان کارشناس پزشکی قانونی در جریان داستان‌های دعواها نیستیم گفت: شاید دادگستری بهتر وارد جزئیات شود، ولی برخی از این دعواها به دنبال تصادف است؛ یعنی تصادف اتفاق افتاده و هیچ خسارتی هم نداشته است؛ ولی به دلیل عصبانیت و خشم، دعوایی بعد از تصادف به وجود آمده است. یا سر موضوعات دیگر مثل جای پارک و یا در صف‌های نانوایی و درگیری همسایه‌ها و یا در روستاها و همین‌طور ارث‌ومیراث است. درنتیجه زمینه دعوا بسیار متفاوت است و موضوعات بسیار زیادی که جامعه شناسان باید بررسی کنند. ولی خب اعتیاد هم باعث شده که درگیری‌ها بیشتر شود و مسلماً اعتیاد همیشه یکی از عوامل خواهد بود. ولی چیزی که بیشتر مشخص است کاهش تحمل و تاب‌آوری در مردم است. مخصوصاً ما می‌بینیم که در فصل‌های گرم سال این اتفاق بیشتر می‌افتد. مثلاً در مردادماه که هوا گرم‌تر است نزاع بیشتر است. با کاهش تحمل‌پذیری مردم، رفتن به سمت خشونت هم بیشتر شده است. حالا در هر موضوعی که پیش می‌آید چه در خانواده چه در خیابان و یا در مدرسه و هرجای دیگر.ولی موضوع خویشتن‌داری و تاب‌آوری و چیزی که از انسان به‌عنوان یک موجود متفکر و دارای اراده انتظار می‌رود این است که بیشتر تحمل داشته باشد. نیاز است که کسانی که در آموزش بچه‌ها مسئولیتی دارند، اقدامات جدی در این زمینه انجام دهند.

وی در مورد میانگین سنی افرادی که برای نزاع و درگیری به پزشکی قانونی مراجعه می‌کنند نیز گفت: ۱۸ تا ۴۵ سل سنی است که نزاع در آن بیشتر اتفاق می‌افتد، ولی افراد کوچک‌تر و مسن هم خارج از این نیستند. ما فرد نودساله هم داشتیم که درگیر شده و به پزشکی قانونی مراجعه کرده است. این تعداد ثابت نیست که بگوییم در ماه چند نفر در یک سن خاصی باشند. ممکن است افرادی درگیری در خیابان داشته باشند ولی به پزشکی قانونی مراجعه نکنند. آماری که ما اعلام می‌کنیم مربوط به کسانی است که به پزشکی قانونی مراجعه کرده‌اند. خیلی از دعواها هست که ممکن است اصلاً به اینجا مراجعه نکنند همان‌طور که در تصادفات هم ممکن است مراجعه نکنند. برای همین آماری که نیروی انتظامی می‌دهد با ما متفاوت است؛ اما در هر مرگی که به دلیل دعوا و درگیری باشد حتماً به ما مراجعه خواهند کرد.

وی گفت: در نزاع و درگیری در استان زنجان در سال ۱۴۰۰ به ازای هر صد هزار نفر رتبه سوم را در کشور به نسبت جمعیت در مقایسه با سایر استان‌ها داشتیم و شهر اول هم در سال ۱۴۰۰ هم اردبیل بود. در ۱۴۰۱ رتبه چهارم را در کشور داشتیم؛ اما شدت دعوا ممکن است در استان‌های مختلف متفاوت باشد. شدت دعوا از سیلی و قرمزی صورت تا چاقو خوردن و قتل متفاوت است. باید بر روی شدت دعوا در زنجان هم کار آماری و پژوهشی انجام شود. چون ممکن است اهالی یک محله در زنجان در مقایسه با منطقه دیگر در تعداد و شدت دعوا تفاوت داشته باشند. به نظر من دعوا و شدت دعوا به چهارعنصر ربط دارد؛ مسائل فردی، محیطی که درآن بزرگ‌شده، شخصیت یک فرد و وضعیت زندگی، شغلی، تحصیلات، شخصیت اجتماعی فرد که در این موضوع تأثیرگذار است. ولی آماری در این خصوص که شدت دعوا در کجا بالاتر است بررسی نشده است.

قیاسی گفت: این موضوع را همیشه در مصاحبه‌ها و همین‌طور به دانشجویان هم گفته‌ام، ضمن اینکه به دانشگاه هم نامه زده‌ایم و شفاهی هم به مسئولین گفته‌ایم که تحقیقات در این زمینه انجام شود و پژوهشگران دلایل و زمینه‌های دعوا و نزاع در زنجان را بررسی کنند.

وی در خصوص خشونت در خانه نیز گفت: یک نوع از انواع دعوا هم همسر آزاری است، آمار همسر آزاری در کشور هم کم نیست، ولی دوطرفه است یعنی هم زنان به پزشکی قانونی مراجعه می‌کند و هم مردان. ولی بازهم این آمار بیشتر ازآنچه است که به ما مراجعه می‌کنند چون مطمئناً در خیلی از دعواها که اتفاق می‌افتد طرفین به پزشکی قانونی مراجعه نمی‌کنند و ممکن است ختم به خیر هم بشود یا اینکه مراجعه می‌کنند ولی دیگر پی‌جویی نمی‌کنند.

رئیس سازمان پزشکی قانونی استان زنجان در مورد پیشگیری از نزاع و درگیری نیز گفت: این بحث بیشتر مربوط به جامعه شناسان و روانشناسان است، ولی به‌عنوان کارشناس پزشکی قانونی باید گفت؛ تاب‌آوری و آموزش پذیری صبر و تحمل از خانواده شروع می‌شود و بعد از آن در مدرسه آموزش داده می‌شود، لذا موضوع پرورش هم باید به‌خوبی در مدارس انجام شود. گاهی وقت‌ها افراد فکر می‌کنند برای مراجعه به روان‌شناس حتماً فرد باید دچار مشکلات بزرگ روانی باشد، ولی روان‌نژندی‌ها گاهی خیلی از افراد را درگیر می‌کند. همان حالت خشم و افسردگی‌ها است. خیل خوب است که از روانشناس استفاده کنیم چون یکی به ما کمک می‌کند که خودمان را بهتر بشناسیم و ضعف‌های خودمان را بدانیم.

به گفته رئیس سازمان پزشکی قانونی شاید یکی از دلایل افزایش آمار نزاع و درگیری، آگاهی مردم نسبت به مراجعه به مراکز قانونی است. همان‌طور که یکی از علت‌های افزایش سرطان توسعه روش‌های تشخیصی است، در این مورد هم بالاخره آگاهی مردم بیشتر شده اینکه اگر دعوا کنند می‌توانند شکایت کنند. شاید قبلاً کدخدا منشی بود و بین خودشان حل می کردند و به‌جایی مراجعه نمی‌کردند.

با توجه به اعلام پزشکی قانونی زنجان و دادگستری و نیروی انتظامی و هم آن چیزی که بالاخره خودمان شاهدش هستیم، موضوع نزاع و درگیری از جهات جامع شناختی و روان‌شناختی قابل‌پیگیری است و فقط نباید به‌عنوان یک جرمی که سالی یک‌بار در نشست خبری، پزشکی قانونی آمار آن را اعلام می‌کند به آن نگاه کرد. چه اینکه هر جرم دیگری هم اگر فراوانی داشته باشد حتماً برای پیشگیری از آن باید پای پژوهش‌های اجتماعی را به آن باز کرد. ضمن اینکه اگر زمینه و دلیل درگیری و نزاع، عدم کنترل خشم و ناتوانی افراد در گفت‌وگو است، این موضوع در خانواده هم خودش را نشان می‌دهد در این صورت چه آمار خشونت خانگی را پنهان کنیم چه نه، کسی که نمی‌تواند مشکلش را با گفت‌وگو حل کند، بدیهی است که در خانه هم در زمان عصبانیت، دست به اعمال خشونت چه کلامی و چه فیزیکی هم می زند. برای تبیین جامعه‌شناختی قطعاً به آمار صریح و صحیح نیاز است که با این وضع آمار هراسی و توهم خطری که از سوی همه نهادهای ذیربط مجدّانه اعمال می‌شود، نه مسئله‌ای حل می‌شود و نه حتی درست توصیف می‌شود. چون تا موضوعی تبدیل به گفت‌وگوی روزانه مردم نشود، تبدیل به مسئله عمومی هم نخواهدشد، لذا راه‌حل آن و عزمی برای حل‌وفصل و پیشگیری از آن نیز به وجود نمی‌آید؛ اما در این موضوع هم به‌مانند سایر موضوعات استان، هیچ‌یک از به‌اصطلاح اساتید جامعه‌شناسی دانشگاه‌های استان را نمی‌بینیم که اظهارنظری بکند. همان‌طور که در انبوه اتفاقاتی که در استان می‌افتد تاکنون هیچ صدایی از دانشگاه‌های زنجان درنیامده؛ گویی اصلاً دانشگاه و پژوهشگری در زنجان وجود ندارد.