زینب سودی- بعد از چندین بار اعتراض نسبت به عدم رعایت حقوق بیماران در خصوص حفظ حریم خصوصی آنها در مطب های پزشکان به ویژه در مطب متخصصین زنان و زایمان و مطالبه های مکرر از سازمان نظام  پزشکی زنجان برای تذکر و اقدام جدی در این خصوص، متاسفانه هنوز هم اتفاقی در این مورد نیفتاده و همانطور که قبلا هم گفته شد نظام پزشکی با اینکه وظیفه نظارت بر تخلفات پزشکان را دارد، اقدام موثری در الزام پزشکان به رعایت حریم خصوصی بیماران و برخورد با ویزیت همزمان بیماران نکرده است.

تنها راه حلی که می ماند، اطلاع بیماران از حقوق خود و مطالبه خود بیمار از پزشکان است. بسیاری از بیمارانی که از نقض حریم خصوصی خود در مطب پزشکان و یا عدم رعایت آزادی بیمار در انتخاب درمان شکایت و گله  دارند، از وجود چنین حقوقی برای بیماران بی اطلاع هستند، هرچند بگذریم از این که در صورت اطلاع هم، به دلیل برخورد بد برخی پزشکان و انحصاری که از سوی آنها در این حوزه وجود دارد و همچنین استیصال بیمار،  این اطلاع خیلی هم نمی تواند موثر باشد، چون معمولا بیمار در وضعیتی است که مجبور به تحمل شرایط است و برای اینکه روند درمان او با اختلال بیشتری مواجه نشود مجبور به سکوت است. در هر صورت اطلاع بیمار از حقوق خود در مواجه با پزشک می تواند مسیر درستی برای درمان همراه با آسودگی در پی داشته باشد. چه اینکه برای فرهنگ سازی و الزام پزشکان به رعایت حقوق بیماران باید به افراد جامعه درباره حقوق خود در جایگاه یک بیمار آگاهی و اطلاعات کافی داده شود.

در این راستا منشوری تحت عنوان «منشور حقوق بیمار»  وجود دارد که مطالعه آن در جهت آگاهی از حقوق خود در جایگاه بیمار لازم است که نه تنها عامه مردم از آن بی اطلاع هستند بلکه همین عدم اگاهی منجر به نقض حقوق بیماران در برخی مواقع می شود. با نگاهی به منشور حقوق بیماران در همان ابتدا، در  ماده ۱ این منشور مبنی بر “دریافت مطلوب خدمات سلامت حق بیمار است”  آمده است که ارائه خدمات سلامت باید:  شایسته شأن و منزلت انسان و با احترام به ارزش ها ، اعتقادات فرهنگی و مذهبی باشد.

این موضوع را تمام زنانی که به ویژه در بیمارستان بستری بوده اند تجربه کرده اند که نه لباسی که به آنها می دهند و نه برخورد پزشکان و کارکنان  مرد و نه شرایط رسیدگی، مناسب است و اعتراضشان به این مورد هم بی فایده است و حتی گاهی مورد تمسخر هم واقع می شوند. اخیراً هم پویشی در این خصوص راه افتاد که حداقل می توانست نشان دهد  این موضوع یکی از دغدغه های زنانی است از خدمات بیمارستان  ها استفاده می کنند. چه اینکه حتی اگر مسئله دینی هم نباشد  اگر یک زن، خدمات مورد نیاز بیماران زن را ارائه کند، خود بیماران هم راحت تر هستند مگر اینکه امکانش نباشد در حالیکه امکانش هست و این یک سهل انگاری است.

 مورد دیگری که در این منشور ذکر شده این است که “خدماتی که ارائه می شود در سریعترین زمان ممکن و با احترام به وقت بیمار باشد”. این موضوع در بیمارستان که اتفاق نمی افتد. در مطب خصوصی هم همه تجربه دارند که تعیین وقت برای ویزیت، یک شوخی بیش نیست و عملا یک بعد ظهر تا شب را بیمار باید در مطب برای چند دقیقه ویزیت سپری کند.  در حالی که با یک برنامه ریزی و  زمان بندی ساده می توان معطلی بیمار را به حداقل رساند.

همچنین سه اصل مهم احترام به خودمختاری و استقلال فردی بیمار، رازداری و حفظ حریم خصوصی که در این منشور ذکر شده و رعایت آن از سوی پزشکان و به طور کلی کادر درمان الزامی است ، در صورتی که آنچه در عمل می بینیم با این اصول در تضاد است .

مثلا اتونومی، یعنی آزادی و استقلال بیمار در انجام درمان و انتخاب روش درمان که مقدمه آن هم آگاهی کامل بیمار است . یعنی بیمار باید از نوع بیماری خود آگاهی داشته باشد تا بتواند تصمیم بگیرد آیا درمان را انجام بدهد یا ندهد و یا در صورت وجود چندین روش درمان خود بتواند نوع درمان را انتخاب کند. بنابراین پزشک موظف است علاوه بر نوع بیماری، درباره راه های درمان، هزینه درمان ، آینده بیماری و هر آن چیزی که ممکن است در تصمیم گیری بیمار تاثیر گذار باشد به وی اطلاعات لازم  را بدهد. این هم مثل موارد دیگر چندین بار گفته شده و تاکید شده ولی اولا وقتی تعداد پذیرش بیمار بالاست، پزشک امکان و وقت کافی برای توضیح مبسوط به بیمار را ندارد و در نتیجه در خلاصه ترین حالت ممکن با بیمار برخورد می کند و او را با شرایطی که برایش به وجود آمده و سوالات و ابهامات بسیار به حال خود رها می کند. دوما در برخی موارد پزشک، بیمار و حتی همراه او را قابل نمی داند که توضیح در خصوص شرایط بیمار به آنها بدهد و فقط کار خودش را می کند.

اصل دیگر، اصل رازداری است . یعنی پزشک درباره بیماری، تنها می تواند با خود بیمار و افرادی که از سوی بیمار مجوز اطلاع یافتن را دارند صحبت کند و حق دادن اطلاعات بیماری را بدون اجازه خود بیمار، به هیچ فردی ندارد. متاسفانه این اصل در نظام پزشکی کشور غالباً رعایت نمی شود تا جایی که حتی در فیلم ها و سریال ها می بینیم همه افراد خانواده بیمار از بیماری او اطلاع دارند غیر از خودش و توجیه این رفتار غیر حرفه ای هم اغلب این است که بیمارتحمل آن را ندارد و یا برای حفظ روحیه بیمار این کار را می کنند. در حالی که پزشک در این موارد می تواند از یک روانشناس کمک بگیرد تا مواجهه با بیماری برای بیمار آسان تر شود.

اصل سوم حفظ حریم خصوصی بیمار است . به این معنا که صحبت کردن با بیمار و معاینه وی باید در محیطی مطمئن انجام شود و بیمار مطمئن باشد که نه تنها این امنیت وجود دارد که کسی بی اجازه او وارد اتاق معاینه نمی شود بلکه حتی صحبت های  او با پزشک را کسی استماع نمی کند. متاسفانه در این مورد هم نه تنها در شهرستان ها و روستاها بلکه حتی در شهرهای بزرگ و بیمارستان های مجهز نیز این اصل رعایت نمی شود.

به خصوص در قسمت اورژانس بیمارستان ها که تخت ها فقط با یک پرده از هم جدا می شوند و حتی گاهی همان پرده هم وجود نداردو همه حاضرین در جریان بیماری تک تک بیماران و وضعیت آنها هستند و یا در مطب های خصوصی که اتاق های معاینه تنها یا یک پارتیشین از سالن جدا شده اند که دیگر فضای معاینه یک فضای مطمئن برای حفظ حریم خصوصی بیمار تلقی نمیشود و رفت و آمد منشی پزشک و حتی بیماران قبلی هم در هنگام  معاینه و ویزیت بیمار خیلی عادی است و عملا همه کسانی که در مطب هستند در جریان شرایط بیمار قرار می گیرند.

در این خصوص آنقدر سخن گفته شده که توجه به مفاد منشور در همین ماده کفایت می کند و کاملا گویای  حق بیمار است و هر خواننده ای می تواند با مقایسه آنچه در مطب پزشکان و بیمارستان اتفاق می افتد متوجه این تفاوت بشود. بنابر متن صریح منشور حقوق بیمار:

 ارائه خدمات سلامت باید مبتنی بر احترام به حریم خصوصی بیمار(حق خلوت) و رعایت اصل رازداری باشد.

– رعایت اصل رازداری راجع به کلیه اطلاعات مربوط به بیمار الزامی است مگر در موارد یکه قانون آن را استثنا کرده باشد.

– در کلیه مراحل مراقبت اعم از تشخیصی و درمانی باید به حریم خصوصی بیمار احترام گذاشته شود. ضروری است بدین منظور کلیه امکانات لازم جهت تضمین حریم خصوصی بیمار فراهم گردد.

– فقط بیمار و گروه درمانی و افراد مجاز از طرف بیمار و افرادی که به حکم قانون مجاز تلقی می شوند می توانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند.

– بیمار حق دارد در مراحل تشخیصی از جمله معاینات ، فرد معتمد خود را همراه داشته باشد. همراهی یکی از والدین کودک در تمام مراحل درمان حق کودک می باشد مگر اینکه این امر بر خلاف ضرورت های پزشکی باشد.

همانطور که گفته شد؛ برای فرهنگ سازی و الزام پزشکان به رعایت این حقوق، باید  به افراد درباره حقوق خود در جایگاه یک بیمار آگاهی داده شود تا در موارد نقض این حقوق توسط کادر درمان و پزشکان در مطب های خصوصی، پیگیر حقوق خود باشند. اگر چه که بی اطلاعی بیمار از این حقوق مجوزی برای نقض آن نیست.