زینب سودی- مکالمات جاری در مسیرهای تاکسی و اتوبوس همیشه میتواند بهترین سوژه برای خبرنگاران باشد، چون هر آن موضوعی را که در آنجا رد و بدل میشود دغدغه و اتفاقات جاری در زندگی روزمره مردم است. یکی از گرانی صحبت میکند و دیگری از پایین بودن درآمدها در مقابل هزینه های گزاف و رو به رشد مداوم زندگی، ولی در این بین پیرزنی که نوه‌اش را از مدرسه به خانه میبرد از دلخوشی صحبت میکند؛ همان چیزی که قبلا در زندگی مردم بود ولی حالا نیست، گویی که اصلا چنین احساسی از قبل نبوده و کسی آن را نمیشناسد.

 شادی در دنیای امروز چیست؟ شادی واژه‌ای سهل و ممتنع است و افراد تعاریف متفاوتی از آن دارند. برخی شادی را در پولدار بودن، برخی در سلامت جسم و برخی شادی را در موفقیت‌های تحصیلی می‌بینند؛ اما از نظر روان‌شناسی می‌توان گفت شادی حالتی ذهنی و روانی تحت تأثیر عواملی است که به انسان کمک می‌کند در آرامش به سر ببرد و زندگی آرامی را تجربه کند.

یک روانشناس در این رابطه می گوید: مقوله شادی را راحت نمی‌توان تعریف کرد؛ اما بیشتر روان‌شناسان، پذیرای این هستند که شادی پایه‌ای فیزیولوژیک شامل ترشح انواع هورمون‌ها نظیر دوپامین و سروتونین و پایه‌ای ذهنی شامل نوع برداشت فرد از محیط اطراف خود است.

 اعظم نوری روانشناس در گفت و گو با پیام ملّت با اشاره به دلایل تفاوت میزان شادی در افراد، ادامه می دهد: در صورت در نظر گرفتن جنبه فیزیولوژیک، شاد بودن افراد مختلف تحت تأثیر تنظیم هورمون‌های اصلی مرتبط با شادی در بدن قرار می‌گیرد؛ اما در صورت در نظر گرفتن جنبه ذهنی و روانی، نوع نگاه و نگرش به زندگی و نوع برداشت از محرک‌های محیطی منجر به تفاوت میزان شادی در افراد می‌شود.

 نشاط اجتماعی لازمه حیات زندگی مدرن

 این روانشناس با تاکید بر لزوم نهادینه کردن نشاط اجتماعی در زندگی مردم، اظهار میکند: هنگامی که صحبت از شادی اجتماعی می‌شود، منظور رخدادی کوتاه‌مدت مانند برنده شدن یک تیم ورزشی است که باعث می‌شود افراد یک جامعه به هیجان بیایند و حال خوبی داشته باشند. چنین رخدادهایی، برای مدتی هیجان و موج شادی را در آحاد جامعه به وجود می‌آورد که سریع فروکش می‌کند؛ اما نشاط اجتماعی امری پایدار است که براساس آن، همه اعضای جامعه احساس خوشحالی، شادمانی، امید به زندگی، خوشبینی به آینده و به یکدیگر در معاملات، مکالمات و ارتباطات را تجربه می‌کنند.

 وی با تاکید بر اینکه براساس مطالعات بین‌المللی، جامعه ما یکی از غمگین‌ترین جوامع دنیا تعریف شده است، اظهار میکند: شادی و نشاط اجتماعی، اهمیت و تأثیر زیادی در توسعه جوامع دارد. اگر جامعه‌ای قصد توسعه یافتن داشته باشد، یقیناً باید نشاط اجتماعی را در خود بپروراند؛ چراکه هرچه جامعه‌ای نشاط بیشتری داشته باشد، زمینه توسعه بیشتری دارد و متقابلاً جامعه‌ای که توسعه بیشتری یافته از نشاط اجتماعی بالاتری برخوردار است. در واقع شادی و نشاط اجتماعی یکی از پیش‌زمینه‌های توسعه جوامع محسوب می‌شود.

 این روانشناس با اشاره به رابطه شادی فردی و شادی اجتماعی، عنوان می کند: شادی و نشاط فردی و شادی و نشاط اجتماعی بر یکدیگر تأثیر دارند، اما نشاط اجتماعی بر نشاط فردی اولویت دارد؛ یعنی هرچه جامعه شادی و نشاط اجتماعی بالاتری داشته باشد، روی نشاط فردی تأثیر بیشتری دارد و منجر به افزایش شادی و نشاط فردی می‌شود.

  نوری با اشاره رتبه پایین ایران در رتبه بندی کشور‌های شاد جهان می گوید: بر اساس استاندارد‌های جهانی، ایران کشور شادی نیست و این موضوع تنها مربوط به مسائل اقتصادی و معیشت مردم نیست، به نوعی شادی و نشاط یک پدیده چند بعدی است که باید از ابعاد و زوایای گوناگون آن را مورد ارزیابی و بررسی قرار داد. شادی؛ شاخص مهم معادلات رفاه ذهنی است. در اقتصاد نئوکلاسیک، اندازه‌گیری رفاه فردی منوط به «ثروت و دارایی» بود، اما پس از اینکه شاخص «GNH» به وجود آمد و مفهومی به نام شادکامی شکل گرفت، معیار توسعه‌یافتگی کمی تغییر کرد. اینک سنجه پیشرفت یک کشور صرفاً تولید ناخالص داخلی آن نیست و متغیرهای ضمنی اندازه‌گیری رفاه ذهنی مانند سرانه شادی ناخالص ملی«‌GNH»، همراه با همبسته‌هایی چون «GDP»، حمایت اجتماعی، آزادی اجتماعی، سخاوت و نبود فساد دولتی، معیار مهمی برای سنجش توسعه اقتصادی و مورد تایید موسسات نظرسنجی جهانی چون گالوپ،‌«‌GSS» ، لگاتوم، بنیاد اقتصاد نوین «NEF» و بانک اطلاعات جهانی «WDH» است.

وی ادامه می دهد: اگر بخواهیم ملاک اقتصادی و معیشتی را در نظر بگیریم، مردم هند با توجه به اینکه با فقر و تنگدستی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اما اصولاً مردم شادی هستند، زیرا آن‌ها آیین‌ و جشن‌های مذهبی و سنتی بسیار زیادی دارند که به نوعی شادی در بطن جامعه هندی‌ها وجود دارد، بنابراین اینطور نیست که اگر اقتصاد کشوری در وضعیت بدی قرار داشته باشد، لزوماً آن کشور چهره شادی ندارد. شادی و نشاط باید از درون جامعه و خانواده به وجود آید، اما متاسفانه در کشورمان با توجه به مشکلات اجتماعی بسیار زیادی که وجود دارد، تعاملات اجتماعی به پایین‌ترین سطح خود رسیده و افراد حتی با اعضای درجه یک خانواده خود نیز هیچگونه معاشرتی ندارند، خودمحوری و منفعت‌طلبی حرف اول و آخر را در جامعه امروز می‌زند و نمی‌توان انتظار داشت که در چنین شرایطی با جامعه شادی روبرو شد.

 این روانشناس خاطرنشان می کند: علاوه بر مسائل اجتماعی و فرهنگی که در میزان شاد زیستن یک جامعه اهمیت دارند، مسائل اقتصادی نیز بسیار مهم هستند، در حال حاضر ما با جوانان بیکار روبرو هستیم، بسیاری از خانواده‌های کشور در زیر خط فقر قرار دارند و به نوعی زندگی برای بسیاری از مردم حتی قشر مرفه‌ بسیار سخت شده است، افزایش روز‌افزون قیمت تمامی کالا‌های ضروری مردم، شادی و نشاط را از همه گرفته و زمانی‌که در خیابان راه می‌روید، مردمی عبوس و عصبی می‌بینید، بنابراین روبه راه بودن اوضاع اقتصادی یک فاکتور مهم برای ارزیابی میزان شادی در یک جامعه است که این فاکتور در مورد کشور ما اوضاع بسیار وخیمی دارد.

حال ناخوشِ دلخوش

 در حال حاضر اخبار منفی و ناامیدکننده جامعه ایران را احاطه کرده به طوری که شما تلویزیون را روشن می‌کنید اخبار منفی شما را در برگرفته و همه آن‌ها، بیان مسائل ناامید کننده است، طبیعتاً در این وضعیت نمی‌توان انتظار داشت ما با جامعه شادی مواجه باشیم، همچنین محیط شهری نیز به نوعی به جای اینکه تقویت‌کننده شادی در سطح جامعه باشد، غم را در جامعه گسترش می‌دهد. در راستای زیباسازی شهری، وظایف شهرداری ها بیش از پیش سنگین است و سمن ها نیز با توجه به نوع فعالیتشان در ایجاد نشاط اجتماعی سهم بسزایی دارند. علاوه بر این رسانه ها در انتشار اخبار امیدبخش تاثیر چشم گیری برای خوراک ذهنی جامعه مخاطب خود دارند چراکه بسیاری از بزرگسالان جامعه، روز خود را با چک کردن اخبار آغاز میکنند و در نهایت پایان روز و در زمان استراحت نیز اخبار منتشر شده را از طریق مختلف دریافت میکنند و این مهم بر تصمیم گیری های اقتصادی، اجتماعی و حتی حالات روحی آنها تاثیر مستقیم دارد و هرچه خبر منتشره بر اساس واقعیت و با زاویه دید امید بخش باشد حال مخاطب بهبود یافته و تنش کمتری به او وارد میشود، به طوری که رهبر انقلاب نیز در این رابطه بر مخابره اخبار، خوب، مفید و امیدبخش بر اهالی رسانه تاکید دارند.

نزاع و درگیری‌های خیابانی و خانوادگی همواره بخش قابل توجهی از ارجاعات واحدهای معاینات بالینی مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور را به خود اختصاص می‌دهد. آمارها نشان میدهد که میزان نزاع و درگیری در استانمان بالا رفته، به گفته بابک غیاثی مدیرکل سابق پزشکی قانونی استان زنجان، قریب به ۱۰ هزار پرونده نزاع در سال گذشته بررسی و رسیدگی شده است.  پژوهشکده علوم‌بهداشتی جهاد دانشگاهی با حمایت مؤسسه ملی توسعه تحقیقات علوم‌پزشکی ۳ پژوهش درباره وضع شادکامی در میان ایرانیان انجام داده است. اولین پژوهش، در سال ۹۱ و ذیل پروژه تحقیقاتی درباره «ادراک مردم ایران از سلامت خود» انجام شده بود که محققان این پروژه، ابزار تحقیق را متناسب برای سنجش شادکامی نمی‌دانند و در مقاله منتشرشده در فصلنامه «پایش»‌ (دوره ۱۱، شماره چهارم) هم به آن اشاره کرده بودند. این پژوهش از یک نمونه ۲۷ هزار و ۸۸۳ نفری با میانگین سنی ۱۸ تا ۶۵ سال انجام گرفته و طی آن ۱۳ عامل خوش‌بینی به زندگی، ورزش هفتگی، شادکامی همسر، فعالیت‌های اوقات فراغت، رضایت از زندگی، سرمایه اجتماعی، اعتقادات مذهبی، سن، تیپ‌های شخصیت، سطح سلامت، سطح تحصیلات، محل سکونت و سطح درآمد بررسی شد. بر مبنای این پژوهش، از میان ۳۰ استان مورد بررسی زنجان با ۳/۶۹ درصد میانگین امتیاز شادکامی، شادترین استان معرفی و یزد با ۳/۱۲ درصد میانگین امتیاز با پایین‌ترین سطح شادکامی معرفی شد. پژوهش دوم، با ابزار تحقیقاتی استاندارد آکسفورد و با عنوان «شادکامی در مردم ایران» در سال ۹۶ انجام شده و ۱۴ هزار و ۲۳۹ نفر را در گروه سنی ۲۰ تا ۴۰ ساله بررسی کرده است. این پژوهش هم در فصلنامه «پایش» (دوره هفدهم، شماره چهارم) منتشر شده است و بر اساس آن بوشهر، گیلان، هرمزگان و زنجان در ردیف شادترین استان‌ها قرار گرفته‌اند. لازم به توجه است منتظری، مدیر پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی البته تأکید می‌کند استناد به این پژوهش‌ها برای اینکه بگوییم کجا شادتر و کجا غمگین‌تر است، نتیجه‌گیری درستی نیست. زیرا اختلاف بسیاری کمی در میانگین شادکامی رتبه اول و آخر وجود دارد. آخرین پژوهش صورت‌گرفته در این‌باره که به «رابطه شادکامی و سلامت خودگزارشی»‌ می‌پردازد در سال ۹۸ و در میان افراد ۱۸ تا ۶۵ ساله انجام شده است. این پژوهش نتایج قابل‌توجه و متفاوتی با پژوهش‌های قبلی دارد. بر اساس این تحقیق قم، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، چهارمحال‌وبختیاری، تهران، قزوین، لرستان و کردستان در وضع مطلوب‌تری از نظر شادکامی قرار دارند و در مقابل افراد شرکت‌کننده از اصفهان، سمنان و زنجان پایین‌ترین میزان شادکامی را گزارش کرده‌اند. صله رحم، کاهش تشریفات، تسهیل ازدواج جوانان، تولد فرزند در خانواده، افزایش همدلی اجتماعی، افزایش برنامه های مردم محور و مشارکت اجتماعی و …. همه و همه میتواند قدمی برای خوشی حال ناخوش دلخوشی هایمان باشد.