پیام ملّت ؛ سعید مالکی –گفتگو درباره ی خیریه های سلامت را با مدیر مهرانه آغاز کردم تا به برخی ابهام های خاص موجود در میان مردم پاسخ داده شود. آن گفتگو پس از انتشار واکنش های گوناگونی داشت که طیفی از موافقان تا مخالفان را دربر می گرفت. قرار بود در آن گفتگو و به پیشنهاد خود دکتر وفا وی نیز حضور داشته باشد که با مخالفت مهندس وثوق، مدیریت مهرانه امکان پذیر نشد. هر چند او دلیل مخالفتش را احترام به پیشکسوتی جمشید وفا و خودداری از قرار گرفتن در برابر او ذکر کرد اما پس از از گفتگوی ام با دکتر وفا به این نتیجه رسیدم که دلایل مهم دیگری نیز مانع از حضور او در گفتگوی مهرانه شده بود و تنها دلیل، احترام به او و تجربه های اش نبود.

جمشید وفا را بسیاری از زنجانی هابی که به هر شکلی مشکل چشمی داشته اند و عینک می زنند می شناسند و شاید نیازی به معرفی بیشترش نباشد و البته در این گفتگو به موضوع آشنایی با او وارد نشدیم و مستقیم سراغ اصل مطلب رفتیم. دکتر در این نشست دو نفره به دل‌مشغولی های خاصی اشاره کرد و از آنها سخن گفت که به شکلی تبدیل یا در حال تبدیل شدن به تابوهایی ست که ورود به آن ها نیاز به نوعی بی پروایی دارد. اما وی با صراحت و بی تعارف آنچه را که می پنداشت درست است بر زبان راند بی آن که پس از آن بخواهد آن را حذف و یا حتی تعدیل کند. وی بارها از فقدان قوانین در خیریه ها گفت و از لزوم توجه جدی به  اولویت های بخش درمان در کشور و نسبت به وضعیت موجود هشدار داد.

به هر حال حاصل این گفتمان یک ساعته را در دو بخش بخوانید تا با نقطه نظرهایی انقلابی در امور خیریه آشنا شوید. لازم به ذکر است آنچه خواهید خواند، بی دخل و تصرف ایده ها و تفکر چشم پزشکی ست که سال ها در امور خیریه ی سلامت  زنجان و کشور صاحب نظر و تأثیرگذار بوده است و این روزها با عنوان مدیر مجمع خیرین استان و در یکی از ساختمان های خیابان صفایِ دانشگاه علوم پزشکی، در حال رصد کردن عملکرد همه ی خیریه هایی ست که در بخش سلامت استان فعال هستند… و نیستند!

*برای زمانی که در اختیار من  و علاقه مندان به موضوع قرار دادید سپاسگزارم. برای شروع از مجمع خیرین سلامت بگویید و وظایفش و تاریخچه ای از آغاز به کار آن در زنجان.

_ از فرصتی که در اختیار من گذاشتید تشکر می کنم. مجع خیرین سلامت یک سازمان مردم نهاد کشوری ست  و در حقیقت ما شعبه ای از آن در زنجان هستیم. در سطح کشور به وزارت بهداشت وابسته است اما در سطح استان ارتباطی با دانشگاه علوم پزشکی ندارد هر چند ما با آن ها همکاری داریم. مجمع خیرین در سال ۸۴ آغاز به کار کرد و در سال ۸۶ شعبه ی زنجان آن را افتتاح کردیم. از جمله وظایفی که بر عهده ی این مجمع گذشته شده است علاوه بر این که می تواند به عنوان یک خیریه فعالیت داشته باشدف راهنمایی خیرینی ست که می خواهند مشارکت داشته باشند و همچنین معرفی بسترهای مناسب را به آن ها. در اساسنامه ی مجمع وظیفه ی اصلی ساماندهی خیریه های موجود در عرصه ی سلامت تعریف شده است. سابقه ی فعالیت خیرین در امور سلامت در زنجان قدمتی ۴۰ ساله دارد. در قالب حمایت از بیماران مختلف. بنابراین ما برای ورود به این موضوع نیاز به قانون داریم. خیریه هایی که خودجوش آغاز به فعالیت کرده اند لزومی برای پیروی از ما ندارند و ما ساز و کار قانونی برای ورود به فعالیت آن ها نداریم که بخواهیم دستوری عمل کنیم. شاید اگر من هم جای آن ها باشم تبعیت نکنم. واقعیت این است که در موضوع خیریه ها در کشور متاسفانه هیچ قانونی وجود ندارد! نه تنها در زمینه ی سلامت که در هیچ خیریه ی دیگری. خیریه های موجود از مراجع مختلفی مجوز گرفته اند. برخی از نیروی انتظامی و بعضی از استانداری ها و… البته قانونی هم وجود ندار تا آن ها را ملزم به پیروی کند. درباره ی خیریه های حوزه ی سلامت طبیعی ست که باید از وزارت بهداشت مجوز بگیرند چراکه قانون اساسی این وزارت خانه را مسئول سلامت مردم دانسته است. اما خیریه های فعال در این حوزه تنها جایی را که از آن مجوز نگرفته اند وزارت بهداشت است و این وزارتخانه حق هیچ دخالتی در کار این خیریه ها ندارد! با این حال از حدود ۴ سال پیش و در دولت آقای روحانی وزارتخانه به این موضوع ورود کرده است. به این شکل که معاونتی با نام معاونت مشارکت های اجتماعی را فعال کرده که پیش از آن نبوده است. در زنجان نیز حدود یک ماهی است که این معاونت آغاز به کار کرده است. اما تا امروز و در نبود این معاونت هر چند در اساسنامه ی مجمع یکی از اهداف آن ورود به موضوع خیریه ها تعریف شده، باید اذعان کنیم موفق نبوده ایم چون ساز و کار قانونی نداشته ایم.

به هر حال خیرینی که وارد کار خیر می شوند برای کسب ثواب، انتظارکار خلاف که ندارند و جز ازین هم نمی تواند باشد. اما مطلب چیز دیگری ست! با مطالعه و تحقیقی که در فضای مجازی داشته ایم حدود ۲۰۰ سازمان با نام کار خیر در همین شهر زنجان ثبت شده است. با نام و آدرس مشخص. اما بسیاری از آن ها وجود خارجی ندارند! این ها برای این کار هدفی داشته اند و این نتیجه به دست می آید که همه ی این ها هدف و نیت خیر نداشته اند! باید به این موضوع حساس بود. ممکن است برخی از این خیریه ها با هدف های سیاسی، مذهبی و یا هر نوع سواستفاده های دیگری وارد این موضوع شده باشند. اما چرا خیریه هایی که وارد کار شده اند باید کنترل شوند و آزاد نباشند که مجاز به هر کاری باشند؟ً! البته تاکید می کنم منظور من فقط خیریه های حوزه ه ی سلامت است.

*آیا قانونی برای فعالیت خیریه ها وجود ندارد که به عنوان مثال برای کار محدوده ی زمانی تعریف شده داشته باشند و در صورت غیر فعال بودن مجوز آن ها باطل شود؟ مانند قانونی که در حوزه ی رسانه برای انتشار مطبوعات تعریف شده است.

_ مجوز آن ها تمدید می شود و برای آن فقط یک سوءپیشینه لازم است. من به چند نوع انحراف در مورد خیریه ها معتقدم. اول این که آن ها از اولویت های ملی دور شده اند و دلیلش بی اطلاعی ست و این که به آن ها ابلاغ نشده است و دستگاه مسئول در برابر سلامت مردم با آن ها ارتباط ارگانی و سیستمی ندارد تا اولویت های بخش سلامت کشور را با آن ها در میان بگذارد. در وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی برای هر هزینه ای با ده ها تبصره و ماده کار می کنند و نمی توانند هر جایی که دوست دارند آزادانه هزینه کنند و اولویت هایشان هم هر سال تغییر می کند. هر قانونی تا برای اجرا آماده و ابلاغ شود بارها توسط کارشناسان چکش کاری و اصلاح و بازنویسی می شود تا به دست مجری برسد و برای هر سال اولویت ها تغییر می کند. به عنوان مثال در سال ۹۶ تجهیز اورژانس های کشور اولویت اول می شود و این اولویت ها هر سال تغییر می کند.

*خیریه های سلامت الزامی برای تبعیت از برنامه های وزارت بهداشت ندارند؟!

_ اصولن اطلاع هم ندارند. تازمانی که پول زیاد در اختیارشان نبود محدوده ی کاری مشخص و کوچکی هم داشتند اما امروز گردش مالی میلیاردی و هزیه های بسیار زیادی دارند. برای هزینه کردن این مبالغ که به ده ها میلیار بالغ می شود به کارکارشناسی  و تعیین اولویت نیاز دارند و اینگونه نباید باشد که هیات مدیره تشکیل شود که از پزشک تا کارمند و بازاری را شامل می شود و بتوانند اولویت مشخص کنند. چه تضمینی برای آن وجود دارد؟! برفرض که درست هم کار می کنند اما باید ضمانت شود. مردمی که پولشان را در اختیار من می گذارند اگر بدانند که پولشان تلف می شود و به هدر می رود دیگر اعتماد نمی کنند. موضوع فقط امنیت مالی و حساب درست نیست. ما اطمینان داریم که آن ها اهل سواستفاده نیستند اما این به تنهایی کافی نیست. پول ها هزینه می شود اما نتیجه ی درست به دست نمی آید و این اتفاقی ست که مدام در حال تکرار است. یعنی اولویت های ملی و سلامت کشور در خیریه ها رعایت نمی شود. اتلاف منابع را هم شاهد هستیم. وقتی اولویت ها کنار گذاشته می شود اتلاف هم اتفاق می افتد.  یعنی در جای خودش مصرف نمی شود. چند نفر کنار هم نشسته ایم و تصمیم می گیریم که به عنوان مثال مرکز تحقیقات بزنیم! کسی هم نمی تواند جلوی آن را بگیرد. وقتی مرکز تحقیقات در دانشگاه و وزارت بهداشت و حتی یک خیریه دیگر وجود دارد، بنابراین این هدر رفت منابع است. یک موازی کاری بی نتیجه اتفاق می افتد. برای نمونه تا ۱۵ سال پیش حتی یک دستگاه رادیوتراپی در زنجان وجود نداشت و مردم برای استفاده از آن باید به تهران می رفتند. یک خیریه در این زمینه تاسیس و خیلی هم خوب حرکت شد و یک دستگاه رادیوتراپی هم خریداری کردند و آوردند. وزارت بهداشت هم که پیش از آن به دنبال این دستگاه بود با فاصله ی یک سال و شاید هم کمتر یا بیشتر، آن را خریداری و در بیمارستان ولیعصر نصب و بهره برداری کرد. هم زمان یک خیریه ی دیگر هم دستگاهی دیگر را خریداری کرد! یعنی در حال حاضر سه دستگاه رادیوتراپی در زنجان فعال است.

*اشکال این کار کجاست؟!

– یک دستگاه برای زنجان کافی ست! علاوه بر آن که منابع مالی آن به هدر رفته است. بیمارستان ولیعصر برای دستگاه خریداری شده برنامه ریزی و روی درآمد آن هم حساب باز کرده است. بنابراین به برنامه ی دولت هم لطمه خورده است. اینجا بحث سواستفاده اصلن مطرح نیست!

*این اتفاق عامدانه بوده است؟!

_ مسلمن نه! اما در میان آن هایی که جمع می شوند و خیریه ای را بنا می کنند همه دنبال ثوابش نیستند! شاید در بین ما کسانی هم باشند که دنبال استفاده یا سواستفاده از موقعیت های ایجاد شده ی اجتماعی ست. همین موضوع جریان هایی را در داخل خیریه ها ایجاد می کند که اهداف آن را به انحراف می کشاند! نتیجه ی موازی کاری های موجود در خیریه های سلامت همه اتلاف منابع است. هر کدام که پولش را داشتند یک ساختمان برای خودشان ساخته اند. ساختمان هایی با سه هزار تا پنج هزار متر زیربنا! آن هایی که ساختمان نساخته اند پولش را نداشته اند!

*یعنی لزومی برای ساحتمان سازی نبوده است؟!

_به هیچ وجه! همین ساختمان های دانشگاه علوم پزشکی برای همه ی آن ها کافی ست. یک اتاق و دفتر و تلفن و منشی می خواهند برای تشکیل جلسه ها که اینجا وجود دارد. همین! می توانند از این امکانات موجود به صورت مشترک و با هماهنگی همه استفاده کنند. این پول هایی که از مردم گرفته شده برای ساختمان سازی که نبوده است! این پول ها برای حمایت از بیماران با بیماری های مختلف پرداخت شده است نه برای ساختمان سازی خیریه ی حمایت از بیماری فلان! این خلاف است! الآن خیریه حمایت از بیماران کلیوی یک ساختمان چند طبقه دارد یا مهرانه ساختمانی دارد که با ساختمان های دانشگاه علوم پزشکی برابری می کند. مرکز تحقیقات و سالن همایش و … خیریه ی حمایت از بیماران ام اس هم که در حال ساختمان سازی ست. می گویند هر چه دیگران ساخته اند ما هم داریم می سازیم.

*خب استدلالشان این است که برای درمان بیماری های خاص نیاز به فضا و تجهیزات داریم…

_ اینها را بیمارستان ها هم دارند…

*و شما می گویید که خیریه ی فلان برای حمایت های خودش باید با دانشگاه علوم پزشکی و بیمارستان ها هماهنگ شود؟

_ دقیقن! وظیفه ی آن ها ست که فقط از بیماران حمایت کنند…

*و خودشان مرکز درمان نداشته باشند…

_نیازی به این کار ندارند!

*حتی مهرانه؟!

_جتی آن ها… البته زمانی که مهرانه شکل گرفت دانشگاه در این زمینه مشکل داشت و طبیعی بود که انگیزه هایی وجود داشت. من نمی گویم که این کار خلاف بوده است. اما وقتی که هماهنگی باشد و اولویت ها لحاظ شود زمان ادامه ندادنش نیز مشخص می شود. اما وقتی این موارد نباشد هر کس راه خودش را می رود.

*فکر نمی کنید اگر کار را دولتی کنیم در چرخه ی سنگین و کند بوروکراسی معیوب اداری کارها درست پیش نمی رود و ورود بخش خصوصی در این کار بسیاری از مشکلاتی از این دست را مرتفع می کند؟!

_ ما در کشور قانون داریم و وظیفه ی درمان و سلامت مردم بر عهده ی دولت است. اگر مردم در این مسئله ورود می کنند به خاطر احساسات و عواطشان است و می بینند که دولت توانایی اش را ندارد. اما این ورود بی قانون و نامحدود که نمی تواند باشد.

*یعنی شما می گویید که این ورود باید حمایتی باشد و با محدودیت نه ..؟

_باید برای حمایت از مردم و بیمارانی که در این حوزه رنج می کشند باشد نه این که در کار درمان و تحقیقات دخالت کنند. تحقیقاتی که دانشگاهش در آن مانده است! مگر کار آسانی ست؟! به هر حال این موضوع نیازمند قانون است و در این مسئله قانون وجود ندارد. وزارت بهداشت در این ماجرا ورود کرده و معاونت اجتماعی را راه انداخته است. این معاونت هم تنها کاری که در فقدان قانون مدون می تواند بکند دخالت در تمدید مجوز این خیریه هاست. این معاونت در حال حاضر کارگروهایی دارد که با معاونت های استانداری همکاری می کند که می توانند در تمدید یا عدم تمدید مجوزهای این خیریه ها دخالت کنند.

*به نظر شما خیریه های بزرگی همچون مهرانه که در حال حاضر به عنوان الگویی مناسب برای خیریه های کشور معرفی شده می تواند راهش را تغییر دهد؟! آیا دولت می تواند محوز چنین خیریه هایی را تمدید نکند؟!

_ صددرصد می توانند…

*فکر نمی کنید از نظر اجتماعی چنین تصمیم هایی ایجاد مشکل کند و عوارض داشته باشد؟! توجیه مردم برای این که خیریه هایی از این دست باید نغییر مسیر دهند دشوار نیست؟! فکر نمی کنید برای چنین کاری نیار به بستر سازی و مقدماتی ست؟!

_ باید روشنگری شود. اول از همه خود مهرانه و چنین خیریه هایی که نیت شان خیر است باید پیشقدم شوند و نیازی به دخالت دولت نیست. باید با معاونت اجتماعی یا مجمع خیرین سلامت هماهنگی داشته باشند. بیایید اولویت ها را درک کنیم.

*در خارج از کشورو کشورهای توسعه یافته نمونه هایی مانند مهرانه داریم که در کار دولت به گفته ی شما دخالت کنند؟!

_ آنجا فعالیت ها در این زمینه بیشتر اجتماعی ست. متاسفانه در کشور ما حمایت مردم در خیریه ها فقط پولی ست. اما در کشورهای توسعه یافته به این شکل نیست. درآمارهای منتشر شده ی جهانی در حجم کارهای خیریه شاید از آخر کشور چهارم یا پنجم باشیم. در صورتی که من فکر می کردم جزو کشورهای اول هستیم. در فرهنگ و مذهب ما کارخیر توصیه شده و مردم عواطف ظریفی در این زمینه دارند. اما واقعیت چیزی غیر از این است. چون ما فقط پرداخت پول را ملاک قرار داده ایم. اما در کشورهای دیگر خدمات داوطلبانه را اولویت قرار داده اند و خیریه های ما یا به آن ورود نکرده اند یا کمتر به ان پرداخته اند.

*که بر می گردد به روحیه های خاص ما ایرانی ها!

_همینطوراست. اما ما در ابتدای کار مجمع خیرین سلامت به این موضوع پرداختیم. دیدیم در هلال احمر داوطلبان بسیاری ثبت نام کرده اند. جلسه گذاشتیم و گفتیم در بیمارستان ها به نیروی داوطلب به شدت نیازمندیم. در زمینه های مختلف. به عنوان مثال بیماران با توجه به کمبود نیروی پرستار در این خصوص نیازمند هستند. برای این منظور یا پرستاری که شیفت کاری اش نیست یا کسی را خارج از بیمارستان استخدام می کنند برای این که شب کنار بیمارشان باشد…

*هیچ کدام از ۲۰۰ خیریه ای که گفتید در این زمینه فعال نیستند؟!

_هیچ کدام! ما از هلال خواستیم داوطلبانشان را جمع کنند تا آن ها را توجیه کنیم و بگوییم نیارمند کمکشان هستیم. بیمارانی که نیارمند همراه هستند کسی را ندارند و پول استخدام پرستار و همراه را هم ندارند. چند بار کلاس گذاشتیم و اعلام کردیم که داوطلبان را آموزش می دهیم. اما حتی یک نفرشان حاضر به همکاری نشد!

*به نظر شما علت این همکاری نکردن چیست؟

_ فرهنگش را نداریم! ما این کار را کار خیر نمی دانیم. در حالی که در معیار ارزیابی منتشر شده در کشورهای توسعه یافته، شماره یک خدمات داوطلبانه ست و کمک مالی در رده های بعدی قراردارد.

 *و می گویید آن هم نه به شکلی که در کشور ما رایج است؟

_ نه به این شکل! اگر پرداخت پول ملاک باشد شاید کشور اول باشیم! شاهد بودم فردی را که روی ویلچر نشسته بود و یک نفر همراه داشت و او به آن همراه امر و نهی می کرد. کنجکاو شدم و پرسیدم پدرش است یا نسبت نزدیکی با بیمار دارد؟ پاسخش منفی بود. شغل دیگری داشت و ماهی یک روز خودش را موظف کرده تا در این مرکز با یک نفر از بیماران ۲۴ ساعت زندگی کند و همه ی نیازهای روزانه اش را برآورده کند. این کار کار خیر است. در کشور ما این فرهنگ وجود ندارد. البته مشکلاتی ست که همه بر می گردد به فرهنگ و عقایدمان. به عنوان مثال خانواده های بیماران اعصاب و روان در ایران اجازه ی ورود شخص غریبه ای حتی با نام خیر و کمک، به زندگیشان را نمی دهند! باید فرهنگ سازی شود و این نیازمند زمان و اراده ای استوار است.

*بخش دوم این گفت و گو طی روزهای آینده منتشر می شود